1492 гъэм Индиер къэзылъыхъуэ Колумб Христофор и кхъухьхэр япэ дыдэу есылIащ нобэ АмерикэкIэ зэджэ хытIыгум. Адыгэхэм я тхыдэм зыгуэркIэ ещхьу къытщохъу илъэс 550-рэ ипэкIэ зэрыпхъуакIуэр тепщэ зыхуэхъуа индеецхэм ейри.
Индеецхэр цIыху къаугъэншэу зэрыщытар Колумб Христофор и гукъэкIыжхэм къыхощ: «Дэ дакъыхыхьэн ипэкIэ, мыхэр (индеецхэр) зыри хумыныкъуэу псэуащ. Я къэкIыгъэхэм елIалIэу, бдзэжьеящэ Iэзэхэу, псым есынкIэ къалъэщIыхьэ щымыIэу, кхъухьхэр зэрахуэу. Абыхэм унэ дахэхэр яухуэурэ къабзэу зэрахьэрт. Топ джэгуну, къэфэну, уэрэд жаIэну зэман къахудэхуэрт. Я кум зэныбжьэгъугъэ дэлът… Сэлэт 50 фIэкIа ухуейкъым мыхэр псори къэбубыду узыхуейр ебгъэщIэн папщIэ».
А лъэхъэнэм щытепсэлъыхькIэ, Колумб и зэманым и тхыдэдж Касас Лас европей зэрыпхъуакIуэхэм зэрахьа гущIэгъуншагъэм и щыхьэтхэр къехь. Зэрыиндеец къудейм щхьэкIэ щхьэпылъэ ящIу, я щхьэц ухуэнахэм лыгъэ ирадзу, сабийхэр Iыхьэ-Iыхьэу зэпкърахыурэ хьэхэм хуадзу зэрыщытам топсэлъхь тхакIуэр.
Испан зэрыпхъуакIуэхэм къакIэлъысащ инджылызхэр. Индеецхэр къуажэ псэууэ фIагъэжырт, я щхьэфэхэр трахырт, щхъухьхэр Iэщэу къагъэсэбэпырт. Хэкурысхэр зэрагъэкIуэдыр Iэщэ защIэтэкъым. ЗэрыпхъуакIуэхэм абыхэм къыхуздахьащ фэрэкI, емынэ, жьэн, фэгъазэ узхэр. Псалъэм папщIэ, британ агентхэм хэкурысхэм хуагуэшырт фэрэкI узкIэ укъэзыцIалэ шхыIэнхэр. Мингэ, делаверэ, шони индеец лъэпкъхэм щыщ мини 100-м щIигъу цIыху Огайо псыежэхым и Iуфэм европейхэм къыхахьа уз зэрыцIалэхэм щилIыкIащ.
1623 гъэм инджылызхэм пауатан индеец лъэпкъым щыщу цIыху 200-м щхъухь зыхэлъ шагъыр ирагъафэри, иужькIэ сэкIэ яукIыжауэ щытащ. 1637 гъэм Андерхилл Джон зи унафэщI инджылыз зэрыпхъуакIуэхэр пеквот лъэпкъыр зыдэс къуажэм теуэхэри, псэууэ цIыху 600-700 ягъэсауэ щытащ. ЦIыхубзэм къитIасэркъым бзылъхугъэ уэндэгъухэм, сабий цIынэхэм, цIыхухъу Iэпкълъэпкъым щыщ Iыхьэхэм иращIэу щытар пIуэтэжыну. Псори «гущIэгъур зи тегъэщIапIэ дин къабзэм» и хьэтыркIэ ящIауэ жаIэ щхьэкIэ, 1872 гъэм США-м и хуитыныгъэм щIэбэн американ сэлэтхэм чыристан диным ихьа индеец 96-рэ яукIауэ щытащ.
1823 гъэм США-м къыщащтащ «ЩIыр къызэIухынымкIэ хабзэ». Абы щIэлъ гупсысэм ипкъ иткIэ, щIыр зейр ар «къэзыгъуэтарат». Хэкурысхэр абы щыпсэуну хуит къудейт. Арати, индеецхэм ящIхэр «США-м и гражданхэм къызэIуахын» щIадзащ, апщIондэху я Iэщэм къела хэкурысхэр щIыпIэ мыхьэнэншэхэм ягъэIэпхъуэу.
«Хужьхэм» япэгъунэгъуу псэуну къызыхуихуа индеецхэм узхэм, тхьэмыщкIагъэм, фадэм илIыкIын щIадзащ. США-м и тхыдэм емыкIушхуэу хэтщ чоктэ, крикс, чикасав, чероки, семинол индеец лъэпкъхэр игъэIэпхъукIынымкIэ ирагъэкIуэкIа политикэ гуащIэр.
1784 гъэм зэращIылIа зэгурыIуэныгъэмкIэ, ирокезхэм щIыналъэм къихьа европейхэм иратын хуейт езыхэр зытес, Нью-Йорк КъухьэпIэмрэ Пенсильваниемрэ щыIэ щIыхэр. Языныкъуэхэр Канадэм Iэпхъуащ, хэти США-м къэнащ. Ауэ XVIII лIэщIыгъуэм и кIуэцIкIэ ящI псори зыфIэкIуэда ирокезхэр лъэпкъыу щыIэжакъым. Шэунхэр, делавархэр, оттаванхэр зэгухьэщ, Огайо штат зыфIащыжри, бжыхькIэ зыкъаухъуреихьыжат, арщхьэкIэ абыхэми куэд якIужакъым.
Европэмрэ Америкэмрэ зэраубыдам индеецхэм я гъащIэри щэнхабзэри ихъуэжащ. XV-XIX лIэщIыгъуэхэм я кIуэцIхэ ахэр е гъэр хъуащ, е яукIащ, е я щIыпIэхэм ирагъэIэпхъукIащ.
Сэлэтхэм индеец бзылъхугъэхэм я щIыфэр тралъэфырти, уанэм трабзэрт, тутын чысэхэр къыхащIыкIырт, иужькIэ паупщIа пэхэр, тхьэкIумэхэр, щхьэфэхэр абыхэм иралъхьэжырти, Денвер щыIэ Оперэм и театрым зым адрейм щригъэлъагъужырт.
1855 гъэм Калифорние штатым зы индеецым и щхьэм щхьэкIэ доллларитху къущату щытащ. Абы щхьэкIэ яукIам и щхьэфэр е езы щхьэр ебгъэлъагъун хуейт. Индиан-Айленд хытIыгум деж вийот индеец лъэпкъым щыщ цIыхубз, лIыжь-фызыжь, сабий защIэу цIыху 200 джыдэрэ сэкIэ щаупщIэтауэ щытащ 1860 гъэм.
1864 гъэм (зыри фигу къигъэкIыжыркъэ?) американ полковник Шевинтон Джон къуажэ гуэрым щыщ сабийхэр автоматкIэ щызэтриукIэм, жиIэрт: «Сэ мыбы сыкъыщIэкIуар индеецхэр сыукIыну аращ, ар пщIэ зыпылъ Iуэхуу икIи къалэн лъапIэу къызолъытэ, индеец сабийхэм уащысхь хъунукъым, сыту жыпIэмэ, банэм и пIэ банэ къокIэж».
ИщхьэкIэ зэрыжытIауэ, США-м граждан зауэр щиуха нэужь, американ тепщэгъуэм щIыр зэрыщыту «къэIэпхъуа цIыху хужьым» ейуэ унафэ къыдигъэкIащ. 1867 гъэм абы къыкIэлъыкIуащ «Индеецхэр гъэIэпхъуэнымкIэ хабзэ». Абдежым щегъэжьауэ индеецхэр е лъэпкъым хухаха «Iуэхуэм» исын хуейт. 1868 гъэм шошонхэр кIуэдыжыпащ, 1872 гъэм – шайенхэр, 1885 гъэм – апачихэр. Нэхъыбэ дыдэрэ зэуар сиу лъэпкъращ – 1890 гъэм пщIондэ.
