Унафэр зыIэщIэлъхэр

XX лIэщIыгъуэм и пэщIэдзэм языныкъуэ пащтыхьыгъуэхэр зэхэкъутэжащ, языныкъуэхэм я хуитыныгъэхэр нэхъ мащIэ хъуащ. Ауэ щыхъукIи, иджыри къыздэсым къэрал щыIэщ пащтыхьхэмрэ пащтыхь гуащэхэмрэ унафэр щаIэщIэлъу.

Диктаторхэр

Къэрал зэщIэхъееныгъэхэмрэ граждан зауэхэмрэ я лъэхъэнэм языныкъуэ пащтыхьыгъуэхэр кIуэдыжауэ щытащ. Ауэ абыхэм я пIэ къиувахэр пащтыхьхэм къазэрыщхьэщыкI щIагъуэ щыIэтэкъым.

Цзэдун Мао (1893-1976) Китайм и коммунистхэм я Iэтащхьэу щытащ. Ар къэрал властым щыпэрыхьа лъэхъэнэр ирихьэлIащ иужьрей дыдэ китай пащтыхьыр традза нэужь къэхъуа зэщIэхъееныгъэшхуэм. Зэман дэкIри, абы хузэфIэкIащ къэрал властыр зэрыщыту и IэмыщIэм ирилъхьэн.

Абы и политикэ еплъыкIэхэмрэ гупсысэхэмрэ зэрыт, дэни щыцIэрыIуэ «Тхылъ плъыжь цIыкIухэр» Китайм щыпсэу дэтхэнэ зы цIыхуми къыздрихьэкIырт.

Цзэдун Мао пщIэ хэха хуащIырт. Абы и сурэт зытет зы тхылъымпIэ кIапи хыфIадзэртэкъым. Газетхэм сытым дежи къытехуэрти, ар яхъумэн хуейуэ дэтхэнэми и къалэнт. Уеблэмэ унагъуэхэм газетхэр здахьын ямыщIэжу, унэм щIэз щыхъуа зэмани щыIащ.

Къэралхэм я президентхэмрэ Iэтащхьэхэмрэ

Языныкъуэ къэралхэм я властыр зыIэщIэлъыр пащтыхьхэракъым, атIэ цIыхубэм хаха Iэтащхьэхэрщ. Апхуэдэ къэралхэм республикэкIэ йоджэ, я унафэщIхэр – Президентщ. Пэжщ, пащтыхьхэр яIэту, пщIэшхуэ хуащIу, ихъуреягъым нэхъыфIхэр щыхузэблахыу зэрыщытам хуэдэу хаIэтыкI президентхэри щыIащ. Псалъэм къыдэкIуэу жыпIэмэ, Кеннеди Джон  (I9I7-I963) США-м и Президент нэхъ цIэрыIуэу щытащ. Абырэ и щхьэгъусэ Жаклинрэ псоми щапхъэ зытрах унагъуэт. Кеннеди президент къулыкъум щыпэрыта лъэхъэнэм Унэ хужьым (США-м и президентхэм я резиденцие) КамелоткIэ еджэрт – пащтыхь цIэрыIуэ Артур и хэщIапIэм ирагъэщхьу.

1964 гъэм щэкIуэгъуэм и 22-м Кеннеди Джон Даллас щаукIауэ щытащ. А щIэпхъаджагъэм дуней псор  игъэнэщхъеят.

Иджырей пащтыхь

Елизаветэ ЕтIуанэр, Великобританиемрэ нэгъуэщI къэрал I5-мрэ я пащтыхь гуащэр, иджырей конституционнэ монархыу ялъытэ. Къэралым и Iуэху зехьэкIэм зы къалэни щигъэзащIэркъым абы. Политикэ Iуэхухэр зэфIэзыхыр парламентырщ.

Кърахьэжьа Iуэхум теухуа хъыбархэмрэ чэнджэщхэмрэ Министрхэм я кабинетым къабгъэдэкIыу пащтыхь гуащэм къыIэрагъэхьэрэ абыхэм щыгъуазэ зищIу аращ. Апхуэдэуи зы политикэ партми хэткъым.

Парламентым къищтэ хабзэм Пащтыхь гуащэр хоплъэ, хуитыныгъэ яретри, резолюцэ трегъэувэ. Абы къегъэлъагъуэ ар а хабзэм арэзы зэрытехъуэр.

Елизаветэ ЕтIуанэм и къалэнхэр нэгъуэщIщ - гуфIэгъуэ Iуэхухэр, зэхыхьэхэр зэригъэкIуэнырщ, псалъэм папщIэ, парламент сессиер къызэIухыныр зи пщэрылъыр арат. Апхуэдэуи пащтыхьыгъуэм IэщэкIэ зэщIэузэда и къарухэм я Iэтащхьэр Елизаветэ ЕтIуанэрщ.

Пащтыхь унагъуэм исхэр щIэх-щIэхыурэ хамэ къэралхэм макIуэ. Ахэр хуабжьу сэбэп мэхъу Великобританиемрэ адрей къэралхэмрэ зэхущытыкIэфI я зэхуаку дэлъынымкIэ, сату Iуэхум зиужьынымкIэ. ПсапащIэ зэгухьэныгъэхэм ирагъэкIуэкI Iуэхухэм жыджэру хэтщ Елизаветэ ЕтIуанэр икIи абы и нэIэ зытетхэр нэхъ зыхуей хуозэ.

Пащтыхь гуащэм Великобританием и зыужьыныгъэм хэлIыфIыхьхэр сытым дежи егъэпажэ. Абыхэм ящыщ дамыгъэ нэхъыщхьэ дыдэр лIыхъусэжь цIэр яфIэщынырщ.

НэщIэпыджэ Замирэ.
Поделиться: