Дэнэ щIыдагъэр къыздикIар?

 ЩIыдагъэр димыIэу ди нэгу къытхущIэгъэхьэркъым. Абы гъэсыныпхъэм къыщыщIэдзауэ хущхъуэхэм щиухыжу куэд къыхещIыкI цIыхум. АтIэ, дэнэ ижь-ижьыж лъандэрэ цIыхум щIым къыщIиш гъэсыныпхъэ нэхъыщхьэр къыздикIар, абы куэдрэ дрикъуну?

ЩIэныгъэлIхэм зэрыжаIэмкIэ, илъэс мелуан бжыгъэкIэ узэIэбэкIыжмэ, псэуа псэущхьэхэмрэ къэкIыгъэхэмрэ щIым щыхэкIуэдэжым щIыдагъэ хъужауэ аращ. А зэманым ЩIым гъущапIэу иIэр мащIэти, псэущхьэм я нэхъыбэр псым хэст. Ахэр лIа нэужь, псы лъабжьэм ирихьэхырти, пшахъуэм, ятIэм щIихъумэрт. Апхуэдэурэ зэтрихьэ «гъэтIылъыгъэр» Iув хъуху, щIым нэхъ куууэ хыхьэрт, щIэфыхьыжырти, дагъэ къыпкърыкIырт. Абы къикIыркъым щIыдагъэр куэду зэуэ къэунэхуауэ. Дагъэ ткIуэпсхэр псым нэхърэ зэрынэхъ хьэлъэм къыхэкIыу щIэтIысыкIырти, ятIэмрэ пшахъуэмрэ кIуэцIрыкIыурэ куууэ ехырт, мывэ быдэ хуэзэу абы къызэтригъэувыIэху. ЗыкIуэцIрымыкIыф щIыпIэхэм деж гуэлышхуэ щыхъурт щIыдагъэр.
Къыхэгъэщыпхъэщ щIым щIэлъ дагъэр и зэхэ­лъы­кIэкIэ, и фIагъкIэ, и плъыфэкIэ зэрызэхуэ­мыдэр, ар къыщахута щIыналъэм куэд зэрелъытар. Ари гурыIуэгъуэщ – щIыпIэ зэхуэмыдэхэм щыпсэуа псэущхьэхэмрэ пасэрей зэман жыжьэм абыхэм къыщыкIыу щыта къэкIыгъэхэмрэ зэхуэдэтэкъым.
ЩIым дагъэу щIэлъыр тонн мелард бжыгъэ ирокъу. ЦIыхум тыншу къыхущIэхыну щIыдагъэр куэд щIауэ къегъэсэбэп. Километри 2-4-кIэ уеIэбыхмэ нэхъыбэжщ, ауэ ар къыдэпшеиным фейдэ пылъкъым, апхуэдизкIэ мылъкушхуэ текIуэдэнущи. Аращи, щIыдагъэр нэгъуэщI гъэсыныпхъэкIэ зэрахъуэкIын я гугъэу, хэкIыпIэ къалъыхъуэ.
ЩIыдагъэр къызэрыщIашам хуэдэу зэи къагъэсэбэпыркъым, ар ягъэкъабзэ, щIаху. «Дыщэ фIыцIэр» щыщIахукIэ къагъэкъуалъэ, пкъыгъуэ нэхъ псынщIэхэр дагъэм къыпкърыкIыным зэман нэхъ мащIэщ ихьыр, нэхъ хьэлъэр, зэрыгурыIуэгъуэщи, яужь дыдэ къонэ. Апхуэдэу, щIыдагъэм къыхокI газыр, бензиныр (машинэхэмрэ кхъухьлъатэхэмрэ ирагъахъуэр), реактивнэ гъэсыныпхъэр, фэтыджэныр, дизельнэ гъэсыныпхъэр (соляркэ), мазутIыр. Ипэ итхэр гъэсыныпхъэу къагъэсэбэп, ауэ мазутIым шэху (парафин), битум, дагъэ зэхуэмыдэхэр къыхахыж. Псалъэм папщIэ, битумым гъуэгум тралъхьэ асфальт къыхащIыкI, мывэкIэщхъ хьэжа халъхьэри. КъищынэмыщIауэ, мазутIым къыхахыж дагъэхэм щыщ къагъэсэбэп нэкIум щахуэ крем зэхуэмыдэхэр щагъэхьэзыркIэ. А псори къыхаха нэужь къэнэж «кIэрыхубжьэрыхум» зэреджэр гудронщ. Ауэ ари хыфIадзэркъым, атIэ гъуэгу щытралъхьэкIэ къагъэсэбэп. КIэщIу жыпIэмэ, щIыдагъэм зыри лей къыхэкIыркъым.
Къыхэгъэщыпхъэщ щIыдагъэр зэрызэпкърылъ углеводородхэм пкъыгъуэ зэмылIэужьыгъуэхэр халъхьэурэ хьэфэ, щэкI, пластмасс, хьэкъущыкъу зэратхьэщI, лэч, щIыгъэпшэр, гын, щхъухь, къинэмыщIхэр къызэрыхащIыкIыр.
ЩIыуэпсым дагъэр къызэригъэщIымрэ цIыхум и зыужьыкIэм и псынщIагъымрэ зэрызэхуэмыдэр къэплъытэмэ, щIыдагъэр куэду щIым щIэлъми, куэдрэ дрикъунукъым. Языныкъуэ щIэныгъэлIхэм зэрыжаIэмкIэ, абы илъэс 30-кIэ дрикъуну аращ.
ЩIыдагъэр лабораторэми къыщыпхуэгъэщIынущ, ар иджыри блэкIа лIэщIыгъуэм къахутащ. Ауэ абыи мылъкушхуэ текIуэдэнущи, фейдэ лъэпкъ хэлъкъым.