Процент 22-м щIигъум

ООН-м и Ассамблее Нэхъыщхьэм 2003 гъэм иригъэкIуэкIа и 57-нэ зэхуэсым дыгъэгъазэм и 11-р Бгыхэм я дунейпсо махуэу къыщащтащ. Ауэ, а жэрдэмыр нэхъ пасэу, 1992 гъэм зи ­гугъу т­щIы зэгухьэныгъэм зэхиша зэхуэ­сышхуэу дыкъэзыухъуреихь дунейр хъумэ­нымрэ зегъэужьынымрэ траухуауэ щытам, къы­щыхалъ­хьат.

Ди планетэм щIыгуу иIэм и Iыхьэ плIанэр (процент 22-м щIигъур) щIахъумащ къуршхэмрэ къуакIэбгыкIэхэмрэ. Урысей Федерацэр къэтщтэнщи, и щIыналъэхэм ящыщу 43-м къуршхэм­рэ лъагапIэхэмрэ зыщаубгъуащ.
ЩIэныгъэлIхэм къызэралъытэмкIэ, дунейпсо экономикэм зиужьынымкIэ бгылъэ щIыпIэхэм я мыхьэнэр къыпхуэмылъытэн хуэдизу инщ. ЩIы Хъурейм тес цIыхухэм ящыщу процент 13-р (зи бжыгъэкIэ мелардым нэблагъэр) къырылъэ-­къуршылъэхэм щопсэу. Абыхэм я дежкIэ ахэр икIи я ерыскъы къэкIуапIэщ. Ауэ щыхъукIи, къыхэгъэщыпхъэщ къуршхэр нэгъуэщI щIы­пIэхэм узыщримыхьэлIэну къэкIыгъэхэмрэ псэущхьэхэмрэ я хэгъуэгуу, ди планетэм и щIыгум щежэх псышхуэхэм я нэхъыбапIэм я «гущапIэу» зэрыщытри, цIыхухэм зыщаплъыхьынымкIэ, туризмэм нэхъ зыщиужьынымкIэ щIыпIэ нэхъ телъыджэхэм зэрыхалъытэри.

Къырылъэхэми ди нэIэ ятетыпхъэ

Ди жагъуэ зэрыхъунщи, кIуэтэху къэси нэры­лъагъу мэхъу бгыхэми тIасхъапIэ зэраIэр, ахэри игъащIэкIэ зэтемыщэхэжын быдапIэу зэры­щымытыр. Дигу къемыуэнкIи Iэмал зимыIэщ, къуршхэм хъугъуэфIыгъуэхэр къыщIэзых язы­ныкъуэ IуэхущIапIэхэм я унафэщIхэр я лэжьыгъэм зэрыхуэмыIэижьым, я гуащIэдэкIым къарикIуэнум зэрытемыгузэвыхьым къыхэкIыу, зыхэIэба, щылъэща щIыпIэхэр къыпхуэмыцIы­хужын хуэдизу теплъаджэ зэрыхъури.
ГъэщIэгъуэныр аращи, бгырыкIуэхэми туристхэми яхэтщ зэхакIухь джабэ нэкIухэмрэ абыхэм я зэхуаку дэт тIуащIэхэмрэ зэхауфIейуэ леишхуэ тезыгъэхьэхэри. А псом я гущIыIужкIи, къуршхэм ис жылэхэм дэсхэми щыпсэу щIыпIэхэм зэхъуэкIыныгъэ узыхуэмейхэр къыщагъэхъу.
Зи гугъу тщIахэм мыри дэщIыгъужыпхъэщ: дыкъэзыухъуреихь дунейм къыщыхъу зэхъуэ­кIыныгъэхэм - уэгъум, ятIэпс къежэххэм, уафэм къех псыIагъэм гуилъэсыкI-гуигъэухэм, уэ­су­кхъуэхэм къыздрахьэх мывэхэм, цIыхухэм я зэ­хуаку къыдэхъуэ зэгурымыIуэныгъэхэм, нэ­гъуэщI­хэми - я зэрани бгылъэхэм йокI.  

УмыгъэщIэгъуэнкIэ Iэмал зимыIэ

ЩIы Хъурейм щынэхъ лъагэ дыдэ Iуащ­хьэжьхэр зыхыхьэ Гималаи къурш зэрыIыгъым километр мини 3-м нэблагъэ и кIыхьагъщ, и ­бгъуагъыр километр 350-м нызэрохьэс. Къэзыухъуреихь Iэгъуэблагъэм ар апхуэдизу щхьэ­щыIэтыкIащи, и лъэныкъуэ зырызымкIэ дунейм и щытыкIэр щызэхуэдэкъым: ищхъэрэкIэ зыкъыщызэкъуэзых губгъуэшэкракъ абрагъуэхэм Сыбыр щIыIэр къынэсми, ИндиемкIэ гъэза и джабэ нэкIухэр зыхуэкIуэж тIуащIэ щIэращIэхэм, мэзылъэ бгыщIэхэм я лъабжьэхэм, жэнэтым укъыщыхутам хуэдэщи, щыхуабэщ, къэкIыгъэу къыщыкIхэри нэри-пэри пIэпызыхщ. Дызэрыщыгъуазэщи, Гималаи къурш зэрыбыным хеубыдэ метр 8848-рэ зи лъагагъ Джомолунгмэ (Эверест) бгыжьри абы куэдкIэ зыкъыкIэрызымыгъэху Iуащхьэхэм ящыщу 10-ри.
ЗэрытщIэщи, куэд щIащ дыщыпсэу Кавказыр зыщыбгъэпсэхункIэ, лъэс туризмэм зыщебгъэужьынымкIэ, лыжэхэмкIэ къыщыбжыхьы­ным­кIэ, альпинизмэм ехьэлIа зэхьэзэхуэхэр щеб­­гъэкIуэкIынымкIэ зыхуэдэ щымыIэ щIы­пIэхэм ящыщу къызэралъытэри. ИтIани, мы зэманым дунейм нэхъ зыщызыужьа, щынэхъ цIэрыIуэ дыдэ бгы-лыжэ курортхэр зэрытыр, дызэрыщыгъуазэщи, Европэм и курыкупсэм зыщызыукъуэдия Альпы къуршылъэ щIыпIэрщ. Абы и бгы нэхъ лъагэ дыдэ Монблан и щыгумкIэ Франджымрэ Италиемрэ я гъунапкъэр ирокIуэ. 1965 гъэм ирихьэлIэу, а Iуащхьэм и лъабжьэр лъэныкъуитIымкIи щыпхаудри, абдежым къы­щызэIуахащ зи гугъу тщIы хэгъэгуитIым я зыгъэпсэхупIэ нэхъ зыкъизыххэр зэпызыщIэ къурш гъуэгу цIэрыIуэр.
Иджы Японие къэралымкIэ зедгъэзэкIынщи, абы и хытIыгухэм ящхьэщылъэгыкI Фудзи бгыжьыр куэд щIакъым ЮНЕСКО зэгухьэныгъэм дунейпсо щIэинхэм ящыщу къызэрилъытэрэ, абы теухуа лъэIу тхылъхэр зыбжанэрэ а IуэхущIапIэм хуагъэхьауэ щытыгъами. Къыхуа­мыдэу щIекIуэкIар, а Iуащхьэм, Фудзи, и джабэ нэкIухэр, къыщIэмыщыжын хуэдизу, кIэрыхубжьэрыхухэм ясеяуэ зэрыщытарщ.
Щхьэусыгъуэу къыдалъэгъуам «ириукIытэжа» японхэм зыкъызэщIакъуэри къэралпсо Iуэху ­кърахьэжьащ: компаниехэм щылажьэхэр, пенсионерхэр, альпинистхэмрэ туристхэмрэ, егъэ­джа­кIуэхэмрэ абыхэм я гъэсэнхэмрэ - щхьэх зы­мыщIэ дэтхэнэри - еувэлIащ Япониер зэрыгуш­хуэ лъагапIэжьым и бгы нэкIухэр зэрыщытауэ къы­щIэгъэщыжыным, гъэкъэбзэным. Абы ­къри­кIуар аращи, 2013 гъэм мэкъуауэгъуэм и ­22-м ЮНЕСКО зэгухьэныгъэм къыщалъытащ Фудзи Iуащхьэр дунейпсо щIэинхэм ящыщ зыуэ.

А махуэм ирихьэлIэу

Къырылъэ щIыпIэхэр фIыуэ зылъагъухэм я зэгухьэныгъэ зэмылIэужьыгъуэхэм, дыгъэгъазэм и 11-р зыхыхьэ тхьэмахуэ зэхуакум къриубыдэу, дыкъэзыухъуреихь дунейм фIыуэ хущытын зэрыхуейм, бгылъэ щIыпIэхэм мыхьэнэуэ яIэр зыхуэдизыр цIыхухэм ягу къэгъэкIыжыным теухуа зэIущIэхэр щIыпIэ куэдым къыщызэрагъэпэщ, тхылъхэр щащэ жармыкIэхэм зрагъэубгъу, а Iуэхум ехьэлIа дерсхэм курыт еджапIэхэм щIэс цIыкIухэр щIагъэдэIу.