Си Дохъушыкъуей

Дэ къытхуатх

Дэтхэнэ зы цIыхуми и гум, и псэм щегъафIэ, ирогушхуэ къыщыхъуа, къызыхэкIа и жылэр. Ар абы и гъащIэ гъуэгум и къежьапIэщ.  Сэри сропагэ сыкъыщыхъуа  си Дохъушыкъуейм. Абы хузиIэ лъагъуныгъэр пхуэмыIуэтэным хуэдизщ.

Дохъушыкъуей (Старэ Шэрэдж) и тхыдэр жыжьэ къыщожьэ. Ар жылэу япэу щытIысар иджыри IупщIкъым. ЗэрыхуагъэфащэмкIэ, ар 1640 гъэм хуозэ.

1724 - 1727 гъэхэм Псыжь къикIри кърым хъаным и блыгущIэтхэр – беслъэнейхэр Къэбэрдейм къэкIуащ, унагъуэ 300 - 500 хуэдиз хъууэ. Абыхэм я пашэт уэркъ Дохъушокъуэ Раслъэнбэч. Абыхэм къатехъукIауэ хуагъэфащэ къуажэдэсхэм я нэхъыбэр. Дохъушокъуэм и цIэм къытекIауэ къалъытэ къуажэм и фIэщыгъэри.

Ди къуажэм къыдэкIащ дызэрыпагэ, дызэрыгушхуэ цIыху цIэрыIуэ куэд. Апхуэдэщ Къэбэрдейм и джэгуакIуэшхуэ, усакIуэшхуэ Агънокъуэ Лашэ. А лIы щэджащэм пасэрей джэгуакIуэжьхэм я щэн куэд хэлъащ. Сыт хуэдэ гуп хэмыхуами, Лашэ гум къинэжын хуэдэ псалъэ, усыгъэм и хабзэкIэ гъэпсауэ, хилъхьэфырт. Къэбэрдей жьэрыIуатэ усыгъэр тхыбзэм хуэкIуэн щхьэкIэ, абы и творчествэм мыхьэнэуэ иIар пхужыIэнукъым.

Борыкъуей ТIутIэ цIыхубэм щIэныгъэ яхэлъхьэным зи къару псомкIи елэжьа щIэныгъэлIхэм ящыщ зыщ. И Iуэху нэхъыщхьэм - ныбжьыщIэхэр егъэджэным - ищIыIужкIи абы усэ итхыу щытащ. Бэм щIэныгъэ етынымкIэ абы лэжьыгъэшхуэ зэфIигъэкIащ: адыгэ алыфбейр зэхэлъхьэным, ар егъэфIэкIуэным, школхэм зэрыщеджэн тхылъхэр гъэхьэзырыным, япэ еджапIэхэр къызэIухыным ар емызэшыжу хуэлэжьащ. Абы и цIэр зэрехьэ ди къуажэм и зы уэрамым.

Адыгэ литературэм хэлъхьэныгъэ гъуэзэджэ хуэзыщIа хэку усакIуэ ин дыдэхэм ящыщщ КIуащ БетIал. ГъащIэшхуэ имыIами, зэчий абрагъуэ зыбгъэдэлъа усакIуэшхуэм адыгэ усыгъэм гъуэгущIэ щыпхишащ, IуэхугъуэщIэхэр къыщызэIуихащ, и зэманым псэуа цIыхухэм я гурылъ-гуращэхэр куууэ къиIуэтащ, къыдалъхуахэр цIыхугъэм, пэжыгъэм, захуагъэм къыхуриджащ. И лъахэр псэзэпылъхьэпIэ щихуэм, лIыгъэ къигъэлъэгъуам зэи мыкIуэдыжын пщIэрэ щIыхьрэ усакIуэ гъуэзэджэм къыхуахьащ, аращ абы и цIэр хэкум и цIыхухэм гуапэу къыщIапсэлъыр, я гум щIыщагъафIэр. Абы и цIэр къыщалъхуа къуажэм и зы уэрамым фIащащ.

Иуан Хьэсэн  Совет Союзым и лIыхъужьщ. И цIэр къыщалъхуа къуажэм дэт езанэ курыт еджапIэм зэрехьэ, и фэеплъыр а еджапIэ дыдэм щагъэуващ.

Тхьэзэплъ Хьэсэн  усакIуэщ,  Урысей Федерацэм щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэу щытащ. «Литературная Кабардино-Балкария» республикэ журнал цIэрыIуэм и редактор нэхъыщхьэу илъэс куэдкIэ лэжьащ.

Дунейпсо Адыгэ Хасэм и тхьэмадэщ Сэхъурокъуэ Хьэутий. Иуан Пётр РАН-м и Къэбэрдей-Балъкъэр щIэныгъэ къудамэм и унафэщIщ.

Апхуэдэ цIыху щэджащэхэм дрогушхуэ, дропагэ дохъушыкъуейдэсхэр. Абыхэм яхуэфэщэн щIэблэ дыхъунми дыхущIокъу.

ДЗЫГЪУАНЭ Анетэ.
Поделиться: