Дахагъэм и гъуджэ

Дызэрыщыгъуазэщи, Къэбэрдей-Балъкъэрым и щэнхабзэм мыхьэнэшхуэ зиIэ Iуэхухэр щекIуэкIащ 1930 гъэхэм. Адыгэхэмрэ балъкъэрхэмрэ зэи ямыIауэ къызэрагъэпэщат лъэпкъхэм я щэнхабзэ къулеигъэхэм зезыгъэужьыну къэфакIуэ ансамбль лъэщ, макъамэ Iэмэпсымэхэр щIыгъуу.

Нэхъ иужьыIуэкIэ абы Уэрэдымрэ къафэмкIэ ансамбль фIэщIыгъэр иратауэ щытащ. Гупым хэтт къэфакIуэхэр, хор, лъэпкъ макъамэ IэмэпсымэхэмкIэ квартет мыин. Япэ махуэхэм щегъэжьауэ мы ансамблыр я лъэпкъ макъамэхэмрэ къэфэкIэхэмкIэ Кавказ Ищхъэрэм щапхъэ щыхъуат. «Къафэ», «Ислъэмей», «Абдзэх», «Тёгерек-тепсеу», «Удж», нэгъуэщI къэфэкIэ куэди абы игъэзащIэрт. Ансамблым хэт артистхэр хущIэкъурт лъэпкъым и къафэжьхэр зэрахъумэным.

Зэман кIэщIым къриубыдэу къэфакIуэ гупыр республикэм и лэжьакIуэбэм фIыуэ ялъэгъуащ. Артистхэр гугъуехьым щымышынэу, ерыщу лъэпкъ къэфэкIэ зэмылIэужьыгъуэхэм зыхуагъасэрт, жылагъуэ нэхъ пхыдзахэм щагъэлъагъуэ я пшыхьхэр нэхъ щIэщыгъуэ, гукъинэж зэращIыным иужь итхэт.

Ансамблым и зэфIэкI игъэлъэгъуэну хамэ къэрал япэу щыкIуар 1934 гъэрщ. Абы ипэ ансамблым Москва, Ленинград, Киев, Мурманск, Иркутск, Томск, Перм, Свердловск, Омск, Новосибирск, Красноярск, Киров, Улан-Удэ, нэгъуэщI къалэхэми концертхэр щатащ. КъэфакIуэ гупым и япэ артистхэр хуэзауэ щытащ къэралымрэ партымрэ я лэжьакIуэ нэхъыщхьэхэу: Калинин Михаил, Жданов Андрей, уэрэджыIакIуэ цIэрыIуэ Утесов Леонид, нэгъуэщIхэми.

Концерт къэсыху гупым и зэфIэкIым хэхъуэ зэпыту екIуэкIащ. Ар я фIыгъэщ актер гъуэзэджэхэу Атэлыкъ Аслъэнджэрий, Болэ Мурат, Дыкъуэ Заудин, Исаковэ Галинэ, Къэбэрдокъуэ Тамарэ, Къэнэмэт Марие, Къумыкъу Зухра, Кумыщ Нану, Лэкъун Жанусэ, Рахаев Екъуб, Ульбашев Мутай, Хъан (Гегиевэ) Женэ, Шаваев Берман, Этезовэ Сакинат, Къашыргъэ КIурацэ (пшынэ), Ашуров Танахум (зурнэ), Исаков Арон (бубен), нэгъуэщI куэдхэми.

Хэку зауэшхуэм и зэманым ансамблым и артист куэд Iэщэ къащтэри бийм ерыщу пэщIэтащ. ЩIэрыщIэу ансамблыр гъуэгу щытехьэжар 1943 гъэм и щIышылэрщ. Партым и щIыналъэ комитетым зэпымыууэ и нэIэ тригъэтт къэфакIуэ гупым я Iуэху зэрекIуэкIым.

1957 гъэм ансамблыр Совет щIалэгъуалэм я союзпсо фестивалым, ЩIалэгъуалэмрэ студентхэмрэ я VI дунейпсо фестивалым, Театрхэм, ансамблхэмрэ хорхэмрэ я союзпсо фестивалым лауреат щыхъуащ. Совет лъэхъэнэм и балеринэ цIэрыIуэ Улановэ Галинэ ЩIалэгъуалэмрэ студентхэмрэ я VI дунейпсо фестивалым (Москва) и къэпщытакIуэ гупым хэту «Къафэр» Къэбэрдей-Балъкъэр къэфакIуэ гупым игъэзащIэу къыщилъэгъуам, «Лъэпкъ гъуазджэм «Къафэм» нэхъ дахэ иIэу сщIэркъым» - жиIауэ щытащ.

1965 гъэм и гъэмахуэрщ мы ансамблыр къэфакIуэ гуп щащIыжар, «Кабардинка» къыщыфIащар. Гупым и хорыр республикэ радиом иратыжат.

1967 гъэм, Октябрь Социалистическэ революцэр зэриухрэ илъэс 50 щрикъум, Москва зыкъыщагъэлъагъуэрт къэралым и художественнэ гуп нэхъыфI дыдэхэм. Абыхэм яхэтт «Кабардинка»-ри. Кремль театрымрэ Чайковский Петр и цIэр зезыхьэ концерт пэшымрэ щагъэзэщIа лъэпкъ къэфэкIэхэм псори итхьэкъуат. ФIыщIэ, щытхъу псалъэ куэд къэфакIуэ гупым къыщыхужаIат Спортым и унэм щызэхэта «Урысейм и вагъуэхэр» зэхыхьэми.

1968 гъэм, жэпуэгъуэ-дыгъэгъазэ мазэхэм хуэзэу, «Кабардинка»-р Марокко, Алжир, Тунис, Ливие къэралхэм щыIащ. Махуэ 55-кIэ гупым къызэпича гъуэгуанэр купщIафIэт: къалэ 29-м я гулъытэ къихьэхуат, пшыхьу 52-рэ игъэлъэгъуат, цIыху мин бжыгъэхэм закъригъэцIыхуат.

1972 гъэм «Кабардинка»-м зыкъыщигъэлъэгъуащ Австралием, Сингапур, Филиппинхэм.

1974 гъэм мазиплIым щIигъукIэ къэфакIуэ гупыр щыIащ Латинэ Америкэм и къэрал 11-м. Абыхэм радиокIэ, телевиденэкIэ тепсэлъыхьырт, газет цIэрыIуэхэр тетхыхьырт, икIи къыхагъэщырт гупым игъэзащIэ лъэпкъ къэфэкIэхэр зэрыгъэщIэгъуэныщэр, езы щIалэхэмрэ пщащэхэмрэ зэрызэпIэзэрытыр. Куэдым къалъытат «Кабардинка»-р гъуазджэм и фIыпIэу.

«Ла капиталь» аргентинэ газетым (Росарио къалэ) къытридза тхыгъэм, «Кабардинка»-м и дахагъэр гъунапкъэншэщ» зыфIащам, хэтщ: «Ансамблым дигъэлъагъу теплъэгъуэ телъыджэхэм журналистхэр дыкъегъэуIэбжь, абы и теплъэ гъуэзэджэр къызэрытIуэтэну псалъэхэр тхуримыкъу мэхъу».

Колумбием и «Эль тьемно» газетым: «Критикхэмрэ гъуазджэм и цIыху пэрытхэмрэ мы къэфакIуэ гупыр адрейхэм къазэрыщхьэщыкI и ехъулIэныгъэр зыхуахьыр абы IуэрыIуатэр къызэригъэсэбэпырщ, и лъэпкъ къэфэкIэжьхэр зэрихъумэрщ».

«Ла пренса» мексикэ газетым и зы къыдэкIыгъуэм щитхат: «Кабардинка»-р - дахагъэм и дамыгъэщ, абы и артистхэм я теплъэм лъагъуныгъи, хахуагъи, щыпкъагъи хыболъагъуэр».

1977 гъэм Чехословакием, Польшэм, ФРГ-м, Сирием, иужькIэ ГДР-м (1978), Иорданием (1981), Бразилиемрэ ЧССР-мрэ (1983), 1987 гъэм - аргуэру Польшэм, 1988 гъэм - ещанэу Чехословакием концерт щитащ «Кабардинка»-м.

Илъэс куэдкIэ республикэм щэнхабзэмкIэ и министру щыта ди нэхъыжьыфI Ефэнды Джылахъстэн итхат: «1983 гъэм мэлыжьыхьым и кIэхэм ансамблыр ежьащ Бразилием кIуэну. Футбол спорт лIэужьыгъуэр щытепщэ къэралым махуэ 47-кIэ щыIащ, и утыку нэхъ ин дыдэхэм пшыхь 37-рэ щитащ. Гухэхъуэ инрэ гукъыдэж мыухыжкIэ Бразилием щыпсэухэр игъэнщIат, щытхъурэ фIыщIэрэ къыхуащIу. «Хьэлэмэтыщэщ мыр!», - къыжриIат Бразилием и сенатым и унафэщI Коэло Нило Урысейм и лIыкIуэм гупым и концертыр япэу щигъэлъэгъуам.

Сыт хуэдэ щIыпIэ щыIами, ансамблым дэнэкIи Iэгуауэшхуэхэр къыщыхуаIэтащ. Къыхэгъэщыпхъэщ, Совет Союзымрэ адрей къэралхэмрэ я щэнхабзэр зэпыщIэнми гупым и гуащIэшхуэ зэрыхилъхьар.

«Кабардинка» Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал академическэ ансамблыр щызэфIэува лъэхъэнэр ди щIыналъэм и тхыдэм щыщ зы IыхьэфIщ.

Ансамблым утыку къришащ къэфакIуэ пщIы бжыгъэхэр, абыхэм ящыщ куэдым къыхуагъэфэщащ РСФСР-м, КъБАССР-м я цIыхубэ, щIыхь зиIэ я артист цIэ лъапIэхэр, къратащ СССР-м и медалхэр, орденхэр, щIыхь, фIыщIэ тхылъ бжыгъэншэхэр.