Къэбэрдей-Балъкъэрым и Iэтащхьэм и къалэнхэр пIалъэкIэ зыгъэзащIэ КIуэкIуэ Казбек: «Курорт-рекреацэ комплексыр республикэм бгъэдэлъ экономикэ зэфIэкIым и Iыхьэ нэхъыщхьэщ»

«Сочэ-2019» инвестицэ зэхуэсышхуэм Къэбэрдей-Балъкъэрым утыку къыщрилъхьащ турист-рекреацэ IэнатIэм ехьэлIа проекту сом меларди 9-м нэблагъэ зи уасэхэр. Ахэр зыхуэдэр, промышленностымрэ мэкъумэш хозяйствэмрэ ехьэлIа адрей инвестицэ проект инхэм «Интерфакс-Юг» агентствэм ирита интервьюм щытепсэлъыхьащ КъБР-м и Iэтащхьэм и къалэнхэр пIалъэкIэ зыгъэзащIэ КIуэкIуэ Казбек.

- Иджырей инвестицэ зэхуэсышхуэм Къэбэрдей-Балъкъэрым утыку къыщрилъхьа инвестицэ проектхэр дапщэ хъурэ икIи ахэр сыт хуэдэ IэнатIэхэм ехьэлIа?
- Мы зэхуэсышхуэм турист-рекреацэ IэнатIэм и закъуэ ехьэлIауэ Къэбэрдей-Балъкъэрым щигъэлъэгъуа проектхэр сом меларди 8,7-рэ я уасэщ. Курорт-рекреацэ комплексыр а IэнатIэм зегъэужьынымкIэ IэмалыфI дыдэхэр зиIэ, республикэм и экономикэ зэфIэкIым и Iыхьэ нэхъыщхьэщ.
Псалъэм папщIэ, «Шэрэдж» турист-рекреацэ кластер» проектым ипкъ иткIэ Шэрэдж районым щытщIыну ди мурадщ туризмэм и лъэныкъуэкIэ абы щыIэ хэкIыпIэхэр зэкъуэзыгъэувэн, туризмэм и IэнатIэщIэхэм зегъэужьынымкIэ сэбэп хъу бгы-лыжэ курорт. Абы хиубыдэу бугель, гандолэ кIапсэ гъуэгухэр щыукъуэдия курортыщIэ зэтрагъэувэнущ, апхуэдэу Гуэл ЩхъуантIэхэм, «Аушыджэр» псы хущхъуэ къыщIэжыпIэм я турист инфраструктурэм зэгъэуIуауэ зрагъэужьынущ. Проектым сом меларди 4,5-рэ текIуэдэну къабжащ.
«Нартсанэ ауз» туркомплекс» проектым ипкъ иткIэ цIыху 400 зэкIуэлIэн турбазэ, гуп хэхахэр щыпсэун унэ щхьэхуэу пщIы, ресторан, автомобиль гъэувыпIэхэр, спорт комплексышхуэ яухуэнущ. А псоми сом меларди 2,5-рэ я уасэщ.
«Джылы-Су» кемпингыр-паркыр Iуащхьэмахуэ бгым и ищхъэрэ лъапэм щыIэщ. Ар зыхуэбгъэдэн щымыIэ щIыпIэщ, узыфэ куэд зэрагъэхъуж псы хущхъуэхэр къыщыщIож. Мы проектым щIыналъэ зыбжанэм я дежкIэ мыхьэнэ иIэнущ. Абы сом мелуан 747-рэ текIуэдэнущ.
«Нартсанэ» санаторэ-хьэщIэщ комплекс» проектыр гъэзэщIэным хиубыдэу Къэбэрдей-Балъкъэрым и санаторэ-курорт комплексым и мылъку-техникэ лъабжьэр къагъэщIэрэщIэжынущ икIи узыншагъэр зэтегъэувэжыным хуэгъэза туризмэм и Iуэхутхьэбзэхэу щIэупщIэ зиIэхэр къызэрагъэпэщынущ. Псори зэхэту мы проектым текIуэдэну ахъшэр сом мелуан 939-рэ хуэдиз мэхъу.
А проектхэр гъэзэщIэным республикэм и турист кластерым зегъэужьынымкIэ мыхьэнэшхуэ иIэнущ икIи Къэбэрдей-Балъкъэрым и турист-рекреацэ, санаторэ-курорт зэфIэкIыр къызэрагъэсэбэпым зригъэужьынущ.
- Республикэм утыку кърилъхьа проектхэм ящыщу щIыналъэм и экономикэм и дежкIэ нэхъ мыхьэнэшхуэ яIэу дэтхэнэхэр къэфлъытэрэ?
- Республикэм и щIыналъэм иджыпсту щагъэзащIэ е щагъэзэщIэну я мурадщ экономикэм и IэнатIэ зэмылIэужьыгъуэхэм ехьэлIа инвестицэ проект 80. Абыхэм псоми зэхэту сом триллион 1,2-м нэблагъэ я уасэщ. Абыхэм япкъ иткIэ лэжьапIэ IэнатIэу мин 13 къызэрагъэпэщынущ.
Инвестицэ проектхэм яхэтщ агропромышленнэ, турист-рекреацэ, ухуэныгъэ IэнатIэхэм республикэм и экономикэм и адрей IэнатIэхэм ехьэлIа проектхэр.
Мы зэманым нэхъ мыхьэнэшхуэ зиIэ проекту 15 ягъэзащIэ икIи абыхэм япкъ иткIэ лэжьапIэ IэнатIэу мини 5,4-м щIигъу къызэрагъэпэщыну я мурадщ. Абыхэм ящыщ языныкъуэхэр къэзгъэлъэгъуэнщ: апхуэдэхэщ технологие лъагэхэр къыщагъэсэбэп икIи гектари 100 хъу теплицэ комплексыр, илъэсым помидор пIытIауэ тонн мин 33,5-рэ къыщIэзыгъэкIыфыну консерв заводыр ухуэныр, пластикым къыхэщIыкIа тарэ къыщIэзыгъэкI заводыр къагъэщIэрэщIэжыныр, «Налшык» хьэщIэщыр зэтегъэувэжыныр.
- УФ-м и Президент Путин Владимир УФ-м и Правительствэм и пщэ ирилъхьауэ щытащ Тырныауз къыщIэхыпIэм вольфрам, молибден рудахэр къыщыщIахыу икIи щелэжьу зэтегъэувэжынымкIэ проектым къытригъэзэжу хэплъэну. Абы иужькIэ «Ростех» къэрал корпорацэм къызэригъэпэща «Iуащхьэмахуэ бгы-руда комбинат» ООО-р Тырныауз вольфрам-молибден къыщIэхыпIэр къэгъэсэбэпынымкIэ конкурсым щытекIуащ. А проектыр иджыпсту дэнэ нэса?
- Лэжьыгъэм фIыуэ хагъэщIащ. Уэ зэрыжыпIащи, «Iуащхьэмахуэ бгы-руда комбинат» ООО-р «Тырныауз» къыщIэхыпIэм и зэфIэкIыр къэхутэнымрэ абы вольфрам-молибден руда къыщыщIэхынымкIэ хуитыныгъэ къэхьыным теухуа конкурсым щытекIуащ икIи а лэжьыгъэхэр 2038 гъэм нэсыху иригъэкIуэкIыну хуит зэращIымкIэ лицензэ иратащ.
Тырныауз вольфрам-молибден къыщIэхыпIэм руда гъэтIылъыгъэу иIэхэр къабжащ икIи абы елэжьынымкIэ технико-экономикэ Iуэхухэр ягъэхьэзыращ. Урысейм щIыуэпсым и хъугъуэфIыгъуэхэмкIэ и министерствэм (Роснедра) къищтащ къагъэсэбэпын папщIэ итыну къыщIэхыпIэхэм я спискэр.
Тырныауз и вольфрам гъэтIылъыгъэхэр Урысей псом щыIэм и процент 50-м ноблагъэ. Мыбы гъэ къэс вольфрам къабзэу тонн мини 2,8-рэ, молибдену тонн 450-рэ щагъэхьэзырынущ. Ахэр нэхъыбэу зыIэрыхьэнур машинэ зыщI предприятэхэмрэ зыхъумэжыныгъэм ехьэлIа промышленнэ комплексымрэщ.
Мы проектыр икъукIэ инщ икIи гъэзэщIэгъуейщ, инвестицэ ахъшэу мымащIэ текIуэдэнущ икIи а ахъшэр псынщIэ дыдэу къахуэлэжьыжынукъым. Ди дежкIэ абы социальнэ мыхьэнэ ин иIэщ, сыту жыпIэмэ абы ипкъ иткIэ лэжьапIэ IэнатIэщIэу 700-м къыщегъэжьауэ 1 миным нэс къызэIуахынущ.
Лэжьыгъэхэр зэрекIуэкIынур зэраубзыхум хиубыдэу проект-сметэ документацэ ягъэхьэзыр. УФ-м и Правительствэм щIыгъуу дыхоплъэ Тырныауз псынщIэу зызыужь щIыналъэм и статус етыным.
 Мы проектыр зэман гъунэгъум къриубыдэу дгъэзащIэу щIэддзэну, ухуэныгъэ лэжьыгъэхэр едгъэжьэну сыщогугъ.
- Туристхэр Къэбэрдей-Балъкъэрым хиубыдэу нэхъыбэу здэкIуэ щIыналъэм - Iуащхьэмахуэ лъапэ зегъэужьынымкIэ сыт хуэдэ мурадхэр фиIэ? Апхуэдэу хьэщIэхэмрэ республикэм щыпсэухэмрэ я шынагъуэншагъэр къызэгъэпэщынымкIэ дяпэкIи сыт влэжьыну?
- Шэч хэмылъу, Къэбэрдей-Балъкъэрыр псоми нэхъ къызэрацIыху Iуэхущ Iуащхьэмахуэ лъапэрэ езы Iуащхьэмахуэ бгымрэ. Туризмэм, альпинизмэм, бгы-лыжэ комплексым зегъэужьынымкIэ бгъэдэлъ зэфIэкIхэм къадэкIуэу Iуащхьэмахуэ лъапэ иIэщ узыншагъэр езыгъэфIакIуэ щIыпIэ хьэлэмэтхэр, псы хущхъуэхэр и куэду икIи ар хэкIыпIэшхуэщ дунейпсо зэфIэкI зыбгъэдэлъ бгы-лыжэ курорт мыбы щызэтегъэувэнымкIэ.
Рекреацэ комплексым хеубыдэ зэуэ цIыху мини 5-м щIигъу езыгъэблэгъэфыну уней хьэщIэщу, зыгъэпсэхупIэ базэу, пансионату 80-м щIигъу. Мыбы кIапсэ гъуэгу 11 щолажьэ икIи абыхэм яхэтщ Европэ псом щынэхъ лъагэ дыдэ гондолэ кIапсэ гъуэгу, метр 3847-м нэс дэкIуейуэ. КъызэрабжамкIэ, илъэсыщIэ махуэхэм мы курортым я нэхъ мащIэ дыдэу хьэщIэ мин 45-50-рэ щрагъэблэгъащ.
 А псоми къадэкIуэу дэ къыдгуроIуэ Iуащхьэмахуэ лъапэ къакIуэхэр зэпымыууэ нэхъыбэ хъун папщIэ лэжьыгъэшхуэ къызэрытпэщытыр икIи абы къыхэкIыу ди мурадыр хуэунэтIащ Iуэхутхьэбзэхэм я фIагъыр нэрылъагъуу къэIэтыным, туризмэмрэ транспортымрэ я инфраструктурэр зэтегъэувэным нэхъ ерыщу хущIэкъуным, «Iуащхьэмахуэ» илъэс псом лажьэ бгы-лыжэ комплекс» турист-рекреацэ экономикэ щIыналъэ хэха къызэгъэпэщыным хуэгъэза проектыр пхыгъэкIыным. А псоми я лъэныкъуэкIэ дэ «Кавказ Ищхъэрэм и курортхэр» акционер зэгухьэныгъэм быдэу дыпыщIауэ долажьэ.
Шынагъуэншагъэр къызэгъэпэщыным пыщIа Iуэхухэм я гугъу пщIымэ, дэ абыхэм зэпымыууэ ди нэIэ ятедгъэтщ. Iуащхьэмахуэ лъапэ щолажьэ Урысейм и МЧС-м и Iуащхьэмахуэ къэлъыхъуакIуэ-къегъэлакIуэ отрядыр. Iуащхьэмахуэ курортым къыщызэрагъэпэщащ лыжэ къежэхыпIэхэм шынагъуэншагъэр къыщызэгъэпэщыным икIи а гъуэгухэр зехьэным жэщми махуэми елэжь департаментхэмрэ IэнатIэхэмрэ.
Дунейм и щытыкIэм зэрызихъуэжым цIыхухэр и зэманым щыгъуазэ щIыныр, гузэвэгъуэ къэмыгъэхъуныр, цIыхухэм ядэIэпыкъунымрэ ахэр къегъэлынымрэ къызэрагъэпэщ Iуащхьэмахуэ курортым и IэнатIэхэм. Гулъытэ хэха хуащI лыжэкIэ къыщажыхь гъуэгухэм щIэщхъу къыщымыгъэхъуным. КъежэхыпIэу хыр я къэгъэсэбэпыкIэкIэ зэхэдзащ: абы ящыщу щхъуантIэр къэжыхьыкIэ зэзыгъащIэхэм хухах, апхуэдэу гъуэгухэм ящыщу щыр плъыжьщ, тIур щIыхущ. Гъуэгухэм ящыщу тхур ЛыжэмкIэ дунейпсо федерацэм и мардэхэм пхыкIащ. Абыхэм зыхуэфащэ дамыгъэхэр и зэманым щагъэув. Пщэдджыжь къэс къежэхыпIэхэр къызэIуахын и пэкIэ а гъуэгухэр IэщIагъэлIхэм щIапщытыкI. Iуащхьэмахуэ лъапэ щолажьэ лыжэм тет кIэлъыплъакIуэхэр икIи ахэр сытым дежи хьэзырщ дэтхэнэми дэIэпыкъуныгъэ иратыну, фэбжь зыгъуэтар кърашэхыну е а щIыпIэм дохутырхэр яшэну. ЩIымахуэ лъэхъэнэм мыбы махуэ къэс щолажьэ «ГузэвэгъуэхэмкIэ медицинэм» и бригадэхэр.
Уэсукхъуэхэм кIэлъыплъынымкIэ IэнатIэм курортым и къэжыхьыпIэхэм щыIэ шынагъуэхэр зэпалъыт икIи нэгъуэщI щIыпIэхэми уэсукхъуэхэр къыщехынымкIэ щыIэ шынагъуэхэм зыгъэпсэхуакIуэхэр щыгъуазэ ящI. Азау хуейм щагъэуващ уэсыр нэхъ къыщехыну щIыпIэхэм хуэзэ гъущI хъархэр, адрей щIыпIэхэм уэсыр щызэтрагъэхьэркъым.
Шынагъуэншагъэр къызэгъэпэщыным теухуа лэжьыгъэр зэи къагъэтIасхъэркъым, ауэ къуршыр, дауэ щымытми, къуршщи, шынагъуэншагъэм и хабзэхэр текI имыIэу гъэзэщIэн хуейщ, аращ республикэм и хьэщIэхэм ди курортым зыщагъэпсэхунымкIэ Iуэху нэхъыщхьэ дыдэр.
- Иужьрей зэманым Къэбэрдей-Балъкъэрым и мэкъумэш хозяйствэм псынщIэу зеужь, иджырей жыг хадэхэм заубгъу, пхъэщхьэмыщхьэ хъумапIэхэм къахохъуэ. А IэнатIэм ехьэлIауэ ди щIыналъэм сыт хуэдэ инвестицэ проектхэр щагъэзэщIэну я мурад?
- Зэрызиужь псынщIагъымкIэ Къэбэрдей-Балъкъэрым и агропромышленнэ комплексыр иужьрей зэманым республикэм и экономикэм и IэнатIэхэм ящыщу нэхъ пашэщ. Ди мызакъуэу, федеральнэ IэнатIэм мэкъумэш производствэр дэIыгъыным икIи абы бюджет инвестицэу хухахым хэгъэхъуэным хуэгъэзауэ иригъэкIуэкI политикэм ар куэдкIэ елъытащ.
Технологием и иджырей Iэмалхэр къагъэсэбэпу зэрыхуежьам и фIыщIэкIэ гъавэм и бэвагъым хохъуэ, пхъэщхьэмыщхьэрэ хадэхэкIыу кърахьэлIэр нэхъыбэ мэхъу икIи абы и лъэныкъуэкIэ къэгъэлъэгъуапхъэщ псынщIэу къызыпыкIэ жыг хадэхэр щIэгъэхуэбжьауэ зэрыхасэр, псы зыщIагъэлъадэ хьэсэхэм зэрызрагъэубгъур. Роботхэр къыщагъэсэбэп Iэщ фермэхэр, бдзэжьей хозяйствэ инхэр, мэкъумэш продукцэм щелэжь предприятэхэр щIыным ехьэлIауэ республикэм щызэхалъхьэу щIадзащ иджырей инвестицэ проектхэр.
Дэ ди стратегие мурадыр хуэунэтIащ агропромышленнэ комплексым ди экономикэм хиубыдэу зэфIигъэкIыр хуэдэ зыбжанэкIэ нэхъыбэ щIыным. Ар щытхузэфIэкIынур мэкъумэш IэнатIэм къыщалэжь сырьём куууэ делэжьу икIи абы продукцэ хьэзыр, къыхэтщIыкIрэ уасэм щIагъуж ахъшэшхуэ къэдлэжьу къэралми абы и щIыбкIи щыIэ рынокхэм дыщыпхыкIыу дыхуежьа нэужьщ.
Мис апхуэдэ мурадхэр къэплъытэмэ, агропромышленнэ комплексым ехьэлIа проектхэр гъэзэщIэныр хуэунэтIащ республикэр езыр зыхуей пхъэщхьэмыщхьэрэ хадэхэкIхэмкIэ къызэгъэпэщыным, технологие лъагэхэм къыщагъэсэбэп теплицэ комплексхэр, сырьём елэжь иджырей предприятэхэр, жылапхъэфIхэр щагъэкI, ахэр щызэхадз заводхэр щIыным.

«Интерфакс» агентствэ. 2019 гъэм мазаем и 18-м
Поделиться: