Советыдзэхэр Афганистаным къызэрырашыжрэ илъэс 30 щрикъум ирихьэлIэу
Советыдзэхэр Афганистаным къызэрырашыжрэ илъэс 30 зэрырикъур Къэбэрдей-Балъкъэрым щагъэлъапIэ, мыхьэнэшхуэ зиIэ жылагъуэ-политикэ Iуэхуу къалъытэу.
Афган зауэм хэтахэр абы щыгуфIыкIынущ, сыту жыпIэмэ, дэ дгъэзэщIащ правительствэм и унафэр. Ди щIэблэр къэхъуащ икIи зэфIэуващ совет зэманым, щагъэсащ пионер отрядхэм, комсомол организацэхэм. Ди дежкIэ хэкупсэу ущытыныр, дзэ къулыкъур, Хэкум къалэн хуэщIэныр Iуэху къызэрыгуэкIтэкъым, атIэ мыхьэнэ, купщIэ зиIэт. Къулыкъу щIэн-мыщIэн, «афганым» кIуэн-мыкIуэн упщIэ куэдым ягу къэкIыххакъым.
Къэсхьынщ зы щапхъэ: Кавказ Ищхъэрэ дзэ округым и дзэ советым хэтт генерал-лейтенант Аунапу. Абырэ сэрэ фIыуэ дызэрыцIыхурт, дызэныбжьэгъуу жыпIэ хъунут. Афганистаным сыщылъэтам, дауи, сыщIэупщIащ, ди лъахэгъухэм ящыщу хэт Кабул щыIэми. ИкIи япэу зи цIэ къраIуар Аунапут, Афганистан Демократие Республикэм (ДРА) и дзэ чэнджэщэгъум. Абы гъэщIэгъуэн щыхъуат и кабинетым сыщыщIыхьам. КъызэлъэIуащ блыным фIэлъ картэшхуэм сыбгъэдыхьэну. СыкъэуIэбжьат сызэрыригъэблэгъа щIыкIэр къызгурымыIуэу, итIанэ сэри зыхэсщIащ абы и гум щыхъэр. КъызэрыщIэкIымкIэ, Хоста районым щекIуэкIырт зауэ, абы хэтт и къуэ лейтенант нэхъыжь Аунапу.
Афганистаныр ирикIуащ цIыху минищэхэм я гъащIэм, мин 14-м щIигъу хэкIуэдащ. Ди республикэ мыиным щыщу афган зауэм хэтащ щIалэщIэ 1800-рэ. Афганистаным щекIуэкIа зауэм зи гъащIэр ихьа сэлэтхэм яхэтщ ди лъахэгъу 54-рэ. Ахэр, Хэку зауэшхуэм и илъэсхэм зи гъащIэр зытахэми хуэдэу, зэи тщыгъупщэнукъым.
ЯпэщIыкIэ СССР-м пщIэшхуэ щыхуащIу щытащ абы къикIыжахэм. АрщхьэкIэ, иужькIэ, либерал демократием и зэманым дыхыхьэри, лъапIэныгъэ псори хаутэу щIадзащ. «Хэт фэ абы фызыгъэкIуар?» жаIэу щызэхэтхкIэ, ди жагъуэ хъурт, ауэ къыдгурыIуэрт: апхуэдэу жызыIэр щхьэусыгъуэ зэхуэмыдэхэмкIэ Афганистаным зыпыIузыдзахэрт. Си фIэщ мэхъу зыгуэркIэ нобэ гугъуехь къэхъумэ, абыхэм я щIыналъэри Хэкури зэрамыхъумэнур.
Иужь зэманым жылагъуэми къэралми къащыгурыIуэ хуэдэщ «афганхэр», зэуапIэм щыIа адэхэмрэ адэшхуэхэмрэ я щапхъэм тету, я къалэныр щIыхь пылъу зэрагъэзэщIар. Афганистаным къикIыжа нэужь, ди лъахэгъухэм загъэбэлыхьу, фIыщIэ пэплъэу щысакъым, ахэр мамыру псэууэ, лажьэу гъащIэм хыхьэжащ.
Дэ псори дыхуейщ ди Хэкур сыт щыгъуи мамыру щытыну, зауэм дыIухьэну унафэ къыщытхуащIын зэман къремыхъуж. АрщхьэкIэ, еджагъэшхуэ Ломоносов Михаил гу зэрылъитащи, мамырыгъэ кIыхьым и лъэхъэнэрщ цIыхубэм Хэку лъагъуныгъэ яхэплъхьэну щынэхъ гугъур. Абы къыхэкIыу зыщыдгъэгъупщэнкъым, Афганистаным зи къалэн щызыгъэзэщIахэм я лIыгъэм и гугъу тщIыкIэрэ, Хэкум хуэпэжыным теухуа гупсысэр зэрахэтпщэр.
Дэ Афганистаным щыхэкIуэдахэм я фэеплъым хуэфащэ пщIэ хуэтщIын хуейщ, «Гендукуш адэкIэ», афган къырхэм зи псэр щызыта ди лъахэгъухэр тщыгъупщэ хъунукъым. Абы къыхэкIыу, сэ къызгуроIуэ икIи си гум дохьэ зауэлI-интернационалистхэм я республикэ центрым, десантник хахуэ, КъБР-м и Парламентым и депутат Тхьэгъэлэдж Тимур зи унафэщIым хэтхэм ирагъэкIуэкI лэжьыгъэ щхьэпэр.
Афганистаным зи псэр щызыта ди лъахэгъу псоми я цIэ-унэцIэхэр дыщэпскIэ гъэжауэ тетщ Налшык паркым ит «ЩIыхьым и мемориал» фэеплъ уардэм. Налшык и Дэшхуей хадэми абыхэм я фэеплъ щагъэуващ. Республикэм и къуажэ, къалэ уэрамхэм фIащащ къэзымыгъэзэжа зауэлIхэм я цIэхэр. А зауэм зи щхьэр хэзылъхьахэм я унагъуэхэм мылъкукIэ зыщIагъакъуэ, псэупIэхэр хуаухуэ, псори къызэщIаумыбыдэфми.
Советыдзэхэр Афганистаным къызэрырашыжрэ илъэс 30 зэрырикъум зэрызыхуагъэхьэзырым хыхьэу, КъБР-м и Iэтащхьэм и къалэнхэр пIалъэкIэ зыгъэзащIэ КIуэкIуэ Казбек жыджэру ядиIыгъыу, республикэм Iуэху зэмылIэужьыгъуэхэр щрагъэкIуэкI.
Си псалъэм и кIэухыу Iуэху зыбжанэ къыхэслъхьэнут, ахэр фIэкIыпIэ имыIэу къыздаIыгъын хуейуэ къэзмыгъэуву.
Япэрауэ, илъэс 30 щрикъум ирихьэлIэу федерацэ псор къызэщIиубыдэу унафэ къэщтапхъэщ Афганистаным, щIыпIэ щхьэхуэхэм щекIуэкIа зауэхэм, дзэ зэпэщIэувэныгъэхэм хэтахэм я урысейпсо зэгухьэныгъэ къызэрагъэпэщыну. Абыхэм псоми я псэм емыблэжу зы къалэн ягъэзэщIащ. Дэ лъэпкъ зэмылIэужьыгъуэхэм дащыщт, диныр зи фIэщ хъухэри мыхъухэри къытхэтт. Абы щыхьэт тохъуэ хэкIуэдахэм я цIэ-унэцIэхэр зытет фэеплъхэр. АрщхьэкIэ, иджы дэ «зэгухьэныгъэ», «зэкъуэшыгъэ» зэмылIэужьыгъуэхэмкIэ дызэкIэщIач. Iуэхухэри щхьэхуэ-щхьэхуэу икIи зэпымыщIауэ ирагъэкIуэкI.
ЕтIуанэрауэ, «Ветеранхэм я IуэхукIэ» законым зэхъуэкIыныгъэхэр халъхьэн хуейщ Афганистаным, щIыпIэ щхьэхуэхэм щекIуэкIа зауэхэм, дзэ зэпэщIэувэныгъэхэм ныкъуэдыкъуэ ищIахэмрэ ветеранхэмрэ я льготэхэр Хэку зауэшхуэм хэтахэм хуащIэм хуагъадэу. Мис итIанэщ захуагъэр, псом хуэмыдэу ныбжьыщIэ хэкIуэдахэм яхуэгъэзар, щызэфIагъэувэжыфынур. ИтIанэ зауэхэм хэтахэм я дежкIэ нэхъ тынш хъунут щIалэгъуалэм ядэлэжьэныр. Мыбы егъэлеиныгъэ гуэри хэлъкъым. Псори зытещIыхьар захуагъэрщ. Ар зылъагъу ныбжьыщIэхэр, къэралыр хуей хъумэ, Хэкум и хъумакIуэхэм яхыхьэным хуэхьэзырынущ. Абы псом хуэмыдэу мыхьэнэшхуэ иIэщ зыкъыдапщытыну, ди къарур ягъэунэхуну хущIэкъухэр щыщыIэ мы зэманым.
