Иджыблагъэ хзъыбар гуауэ къытIэрыхьащ - и ныбжьыр илъэс 84-м иту дунейм ехыжащ Къэбэрдей-Балъкъэрым къищынэмыщIауэ, ди къэралым и щIыпIэ куэдым фIыуэ къыщацIыху алыдж-урым, бэнэкIэ хуит, лъэпкъ бэнэкIэхэмкIэ спортым и мастер, СССР-мрэ УФ-мрэ щIыхь зиIэ я тренер, «Знак Почёта» орденыр зезыхьэ ЗекIуэрей Николай. Абы и гъащIэр фIыуэ илъагъу IэщIагъэм тыхь хуищIат.
Дыгулыбгъуей къуажэм щыпсэу ЗекIуэрей Дин и унагъуэм къралъхуащ етIуанэ щIалэр хуабжьу пIащэт икIи килограми 5-рэ грамм 900-рэ хъууэ дунейм къытехьат. А Iуэху хьэлъэр тэмэму зэфIэзыгъэкIа урыс акушер цIыхубзыр сабийм и анэм елъэIуащ цIэр фIригъэщыну. Абы и жагъуэ пщIы хъунутэкъым. Арати, дунейм къытехьа цIыкIум «Николай» цIэр фIащащ.
Адрейхэми хуэдэу, гугъу ехьу къэхъуащ бланэ теплъэ иIэу къалъхуа щIалэ цIыкIур. Николай и сабиигъуэр зауэ, зауэ нэужь лъэхъэнэ хьэлъэм хиубыдащ. Хэку зауэшхуэр къызэрыхъейрэ куэд дэмыкIыу къызэрагъэпэща 115-нэ шу дивизэм хэту и адэр бийм пэщIэтащ, фашизмэм и лъапсэм псы изыгъэжыхьыжахэм иужькIэ яхэтащ.
Губгъуэ лэжьыгъэхэр зэпыу имыIэу езыхьэкI я анэхэм я гъусэу гъащIэм ипсыхьа, пасэу балигъ ищIахэм ящыщщ ЗекIуэрей Николай. Нэхъ къэжэпхъа иужькIэ унагъуэм зэрылъэкIкIэ защIигъакъуащ. Махуэкъэс лэжьыгъэм къыщыдэхуэкIэ сабий джэгум яхыхьэрт: зэдэжэхэрт, къызэрехуэкIхэрт, зэрыфыщIхэрт. ЩIалэ цIыкIухэм хуабжьу яфIэфIт я къарур здынэсыр зэхагъэкIын. Уеблэмэ, балигъхэм ахэр щIэх-щIэхыурэ зрагъэбэнырт, текIуахэр ягъэгушхуэрэ хагъэщIахэр яущииуэ. Апхуэдэхэм и деж нэхъыбэрэ утыку кърашэхэм ящыщт Iэпкълъэпкъ зэIэщIэлъ, хэщIыхьа зиIэ ЗекIуэрейхэ я щIалэр. Ар нэхъ ягъэпажэхэм яхэхуэ зэпытт.
Курыт еджапIэр хъарзынэу къиуха иужькIэ Николай и насыпыр къилъыхъуэну Къэбэрдейм икIащ. Псоми къыщищIидзар Украинэм и Донбасс щIыналъэращ. Донецк къалэм щыIэ ФIамыщI промышленностым и бгы-техникэ училищэм и студент ЗекIуэрей Николай 1957 гъэм алыдж-урым бэнэкIэмкIэ зигъэсэн щIидзащ. Сыхьэт бжыгъэкIэ щIы щIагъым фIамыщI къыщыщIихыу щылэжьа, ешэ-елIауэ ар студент общежитым кIуэжырт, псы зыдигъэжэхырти, пIащIэу тренировкэхэм кIуэрт.
Iэпкълъэпкъ екIурэ къару лъэщкIэ Тхьэр зыхуэупса адыгэ щIалэм и зэфIэкIыр зэрылъагэр псынщIэ дыдэу наIуэ хъуащ. Спортым и мастерым и мардэхэр зэригъэзэщIам тегушхуэныгъэ ин къыхилъхьарэ еджапIэ зэрагъакIуэмкIэ тхылъ щхьэпэ иIыгъыу мыгувэу ар щIэтIысхьащ Ленинград (иджы Санкт-Петербург) дэт физкультурэ техникумым.
Еджэныгъэм и гуащIэгъуэ дыдэу. абы ирашри, дзэм ираджащ. Къэралым и Ищхъэрэ щIыпIэ щIыIэм къулыкъу щищIащ. ЩIэныгъэ зэрыбгъэдэлъыр икIи бэнэнымкIэ иIэ ехъулIэныгъэхэр къалъытэри, спорт ротэм и тренер нэхъыжьу ягъэуващ. А щIыпIэми и зэфIэкIхэр зэрылъагэр къыщигъэлъэгъуащ.
- 1962 гъэм Азербайджаным и къалащхьэ Баку щекIуэкIырт къэралым и ПВО-м и Спартакиадэ. Ди спорт ротэм и командэ къыхэхам абы ещанэ увыпIэр щиубыдащ, - игу къегъэкIыж Николай. - Килограмм 70-м нэс зи хьэлъагъ бэнакIуэхэм я зэпеуэм и финалым сэ япэ дыдэу сынэсащ икIи дыжьын медалыр къыщысхьащ. Абы щыгъуэм пелуан дыдэу зыкъэслъытэжащ, апхуэдэу тыншу си хьэрхуэрэгъухэр хэзгъэщIати.
ИужькIи ехъулIэныгъэфIхэр иIащ езы Николаи и гъэсэнхэми.
Дзэм къулыкъу щищIэну пIалъэр къиухри, Ленинград дэт физкультурэ техникумым игъэзэжащ. Абы «ищхъэрэ къалащхьэм» и чемпион щыхъуащ. Къыхуэнэжа курсхэр хъарзынэу кърихьэлIэжри, IэщIагъэлI щIалэщIэр 1966 гъэм Къэбэрдей-Балъкъэрым къэкIуэжащ. ЗанщIэуи тренер IэнатIэм пэрыуващ.
- Сэ сыкъызыхуалъхуар тренер лэжьыгъэращ икIи игъащIэкIэ абы сыпэрытыну мурад сщIащ, - къыджиIат и ныбжьыр илъэс 83-м щIигъуами, хуабжьу жыджэр ЗекIуэрей Николай. - Егъэлеяуэ гугъу зумыгъэхьауэ, лэжьыгъэшхуэрэ къару мыухыжрэ хыумылъхьауэ зэи ехъулIэныгъэ щыIэнукъым. Ар си гъэсэнхэм занщIэу зэрапхызгъэкIыным сыхущIэкъу зэпытщ. БэнакIуэр тенджыз къаукъубийм, жьышхуэ къыкъуэуам зи закъуэу пэщIэт цIыхум хуэдэщ. Утыкум къихьа иужькIэ и акъылымрэ зэфIэкIымрэ къищынэмыщIауэ зыри щIэгъэкъуэн къыхуэхъужыфынукъым.
1979 гъэм ЗекIуэрейм и щIэныгъэм нэхъри хигъэхъуащ. Абы къиухащ Физическэ щэнхабзэмкIэ Волгоград дэт къэрал институтыр. А зэманым ирихьэлIэу «Трудовые резервы» спорт обществэм и чемпион мызэ-мытIэу хъуат. Ар илъэс куэдкIэ щылэжьащ Бахъсэн къалэм дэт сабий-ныбжьыщIэ спорт школым, бэнэкIэ хуитымкIэ тренер нэхъыщхьэ-егъэджакIуэу. ИужькIэ и унафэщI хъуащ а къалэм Олимп резервхэр щагъэхьэзыр сабий-ныбжьыщIэ спорт школ хэхам.
Спортыр - псом япэрауэ, жыIэдэIуагъэщ. Тренерым и псалъэмрэ жыIэмрэ тет, гъэсэныгъэхэм зыщымысхьыж цIыхуращ лъагапIэ инхэм нэсыфынур. Тренерым и Iэзагъыр къызэралъытэр спортсменыр зэриунэтIыфырщ, зэхьэзэхуэхэм хуэфащэу зэрыхуигъэхьэзырыфырщ, а махуэ хэхам, дакъикъэхэм я зэфIэкI псори къызэкъуахыфын хуэдэу.
Илъэс хыщIым щIигъукIэ тренер IэнатIэ мытыншым пэрыта ЗекIуэрей Николай и гъэсэн цIэрыIуэхэр щэ бжыгъэм къыщызэтеувыIэркъым. Дунейм, Европэм, Олимп джэгухэм, СССР-м, УФ-м, КъБР-м щекуIэкIа зэхьэзэхуэхэм япэ-ещанэ увыпIэхэр къыщахьыурэ къыщыхэжаныкIащ ар зыдэлэжьа щIалэ 483-рэ! Абыхэм яхэтщ Олимп чемпионхэри, дуней псом, Европэм, къэралым щытекIуахэри. ЗекIуэрей Николай игъэсащ СССР-м и чемпиону 8, Урысей Федерацэм и чемпионрэ саугъэт замылIэужьыгъуэхэр зыIэрызыгъэхьауэ 30-м щIигъу. А бжыгъэ гъущэхэм я щIыбагъ къыдэтщ махуэкъэс псэемыблэж лэжьыгъэ хьэлъэхэр.
Тренер IэнатIэм зэрыпэрытрэ ЗекIуэрейм игъэхьэзыращ Совет Союзымрэ Урысей Федерацэмрэ спортым я мастеру 42-рэ. Яхэтщ абыхэм спортым щIыхь зиIэ и мастерхэр, дунейпсо класс зиIэ мастерхэр. Николай зэрыгушхуэхэм хебжэ Америкэм и Штат Зэгуэтхэм хыхьэ Чикагэ къалэм 1983 гъэм адыгэхэм ящыщу япэ дыдэу бэнэкIэ хуитымкIэ дуней псом щынэхъ лъэщ хъуа къэбэрдей щIалэ Аюб Руслан. Совет Союзым и чемпионатым къыщыхэжаныкIахэщ Къущхьэ Сэрэждин, КхъуэIуфэ Мусэ, Сэбаншы Владимир, Джэрыджэ Альберт, Хэжь Заур, Маликов Руслан, Къанщауэ Герман сымэ, нэгъуэщI куэди.
И гъэсэнхэр и гъусэу ар щыIащ Совет Союзым и къалэ куэдым, США-м, Канадэм, Италием, Тыркум, Польшэм, Чехословакием, Венгрием, Югославием, Болгарием, Румынием, Финляндием, нэгъуэщIхэми. Илъэгъуащ щызу дунейри къэралри, ауэ щалъхуа икIи и гъащIэм и фIыпIэр щигъэкIуа Къэбэрдей-Балъкъэрыр зыхуигъэдэн къахэкIакъым.
И унэм къыщызэригъэпэща музейр Николай зэрыгушхуэу игъэлъагъуэхэм ящыщщ. Абы щызэхуэхьэсащ и гъащIэр тыхь зыхуищIа спорт бэнэкIэм къыщигъэсэбэпа хьэпшыпхэр, къыщихьа дамыгъэ лъапIэхэр, сурэт гъэщIэгъуэнхэр, нэгъуэщI куэди.
БэнакIуэ, тренер IэнатIэ мытыншым илъэс хыщIым щIигъукIэ пэрытауэ ЗекIуэрей Николай пенсэм зэрытIысыжрэ куэд щIатэкъым. АрщхьэкIэ, абы щыгъуэми, и ныбжьым емылъытауэ, жыджэрагъ инрэ акъыл жанрэ зыбгъэдэлъ тхьэмадэр Iуэхуншэу щысыфакъым. Бахъсэн къалэм и ветеранхэм ядэщIыгъуу абы адыгэ уэрэдыжьхэр зэхуэс зэмылIэужьыгъуэхэм щигъэзащIэрт, ди япэ итахэм я лIыгъэмрэ хахуагъэмрэ щIэблэр щIипIыкIыу, къедаIуэхэм дэрэжэгъуэ яриту. Ахърэт нэхур Алыхьым кърит!
