Къэхъуа хъыбар
1949 гъэр йокIуэкI, мазаещ. КIий-гуо макъ къоIу: къокIуэ, къокIуэ! Зэуэ шы лъэ макъымрэ теуэ-тепкIэ, зэщIэфие цIыхухэмрэ Iэуэлъауэшхуэ къагъэхъу. Адыгэ пшынэми и макъамэр ирешажьэ. Сэ ди гъунэгъум я пхъэ тахътэм сыкъыщоуш. Си анэр къыщIэлъэдащи: «Укъэуша, си къуэ цIыкIу? Умышынэ. Нысашэр къэсыжауэ аращ, - жеIэ»…
Ди адэ къуэш нэхъыщIэ Хьэжпагуэ и хьэгъуэлIыгъуэти, нысащIэм пэшыр щIэхыу хуит къыхуэтщIын зэрыхуейр къызжиIащ си анэм. АрщхьэкIэ зитчыным дыхунэмысауэ, Iыхьлы цIыхубз гупышхуэ зэрызехьэу къызэрыщIогуэ пэшым, адыгэ фащэ зыщыгъ, зи нэкIур шылэ хъарым игъэпщкIуа зы пщащэ къыщIашэри. Унэишэр зэфIэмыкIауэ нысащIэр ягъэлъагъуэ хъунутэкъым.
Асыхьэту цIыхухэр нэхъри зэщIохуабжьэ. Гупышхуэр лъэныкъуитIу зэбгрожри, кIэлындор кIыхьым зы шу щIалэ къытохутэ. Сэ занщIэу къызгурыIуащ гъуэлъыпIэ щIагъым нэхъ шынагъуэншэ щIыпIэ зэрызмыгъуэтынур икIи сепIэщIэкIыу сыщIэпщхьащ. Куэд дэмыкIыу шууей хъыжьэр цIыхухъухэм щIагъэцIывыкIыжати, си гур нэхъ мамыр хъужа нэужь, си зыгъэпщкIупIэм сыкъыщIэкIыжащ.
Бзылъхугъэхэм нысащIэм и тепхъуэр трахри, ди пащхьэ къохутэ хъыджэбз дахэ Бабыцэ (Женэ). Езыр лъагэщ, и щхьэцыгъуэшхуэр щIым нэс тоуэ. Хъыджэбзым и лъагагъым нэхъри хегъахъуэ пыIэ хъурей цIыкIу щхъуэкIэплъыкIэм.
ЦIыхубзхэр зэрызыххэу бгъэдыхьэурэ нысащIэр зрагъэцIыху, техьэпщIэр яIыгъыххэщи, саугъэтхэмкIэ абы хуоупсэ. Си анэри (и нысэгъу нэхъыжьыр). Бабыцэ ирагъэцIыху. Сэ нысащIэр къысхуэупсащ кIэнфет щхъуэкIэплъыкIэ хъурей цIыкIухэм хуэдэкIэ. Зауэ нэужьым абыхэм фIэкIа нэгъуэщI IэфIыкIэ ди къуажэм щыбгъуэтынутэкъым.
Арати, Къаншыуей къуажэмрэ Инарыкъуей жылэмрэ аргуэру унагъуитIкIэ зэпыщIа хъуащ - КIэрашэхэрэ Срыхъухэрэ.
А махуэм щауэ зэкIужу жылэдэсым яхэт КIэрашэ Хьэжпагуэ куэд щIатэкъым лIыгъэ зэрихьэу Хэку зауэшхуэм зэрыхэтрэ. 1942 гъэм къыщыщIэдзауэ ар топгъауэу а мафIэ лыгъэм хэтат, Белоруссиер, Польшэр щхьэхуит къэзыщIыжахэм ящыщт. ТекIуэныгъэм и махуэшхуэр абы къыщригъэхьар Берлинт. 1947 гъэм армэм къыхэкIыжауэ, мамыр хъужа дунейм абы иджы псэгъу щищIырт илъэс 20 зи ныбжь, хъыджэбз къызэрыгуэкI цIыкIу Бабыцэ. Ари лэжьакIуэшхуэт, къуажэ колхозым и учётчицэт.
… Жэщищ-махуищкIэ екIуэкIащ хьэгъуэлIыгъуэр. ЗэрыжаIэу, гъунэгъуи-жэрэгъуи къэмынэу абы къекIуэлIащ, ныбжьыщIэхэм я насыпым къуажэ псор хуэхъуэхъуащ. Къехъуэхъурт анэшхуэ Фаризэти, и бынитIри - Хьэзритрэ Хьэжпагуэрэ - псэууэ зауэм къызэрикIыжам папщIэ.
Уэнжакъым кIэрахъуэкIэ иукIыу абы щыгъуэм япэу слъэгъуауэ аращ. Сигу изубыда нэхъ хьэлэмэтхэм ар ящыщщ. Ахъшэ жьгъейр джэгум щыдрапхъейрт, «уэредадэр» яшэщIырт, ажэгъафэм хьэщIэр къигъэуджырт. А псом нэхъуеиншэу сыхэплъэрти, къысхуэмыщIэр зыт: утыкум махуищми имыкIа ажэгъафэр хэт? Иужьым наIуэ къэхъужащ - ар ди гъунэгъу щIалэ цIыкIу Абазэ Мишэт.
ЗэшитIым я унагъуэхэр зы пщIантIэм щызэдэпсэуащ, Хьэзрит - щIалих, Хьэжпагуэ зы щIалэрэ хъыджэбзитхурэ яIэу. Дэ сабийхэм дежкIэ ар насыпышхуэт.
