«ХьэIишэт» романым и киногъуэгур

Фильмым и режиссёр Муратов Александр, сценарист Сасинэ Маринэ, тхакIуэ МэшбащIэ Исхьэкъ сымэ Мэзкуу щызэхуэзащ.

Адыгэ бзылъхугъэм тратхыхьар ма­щІэкъым, тражыІыкІари нэхъыбэжщ. Абы и хъыбарыр яхуэмыІуэтэщІыж ищІащ и дахагъэм къыщымынэу и Іущагъ­ми, и щэныфІагъми. Дэнэ щІыпІэ къыщыхутами, ар и цІыху щІыкІэмкІэ къыхэщырт, зыми емыщхь хабзэ дахэмкІэ къэлъагъуэрт. Арагъэнущ дахэу хужаІэри  яфІэмащІэу,  фІагъыу  бгъэ­дэлъри яфІэгъэщІэгъуэну адыгэ цІыхубзым и цІэр дунейпсо литературэми щэн­хабзэми къыщІыхэнар.

Апхуэдэу, щытхъу дахэ хуаIуатэ адыгэ бзылъхугъэ, франджы эпистоляр лите­ратурэм и классик Аиссе Шарлоттэ-Элизабет ХьэІишэт. Къипсэлъыр узы­фІэ­мы­кІыжын Іущыгъэу ялъытэу, и зыІыгъыкІэмрэ и дуней тетыкІэмрэ узыте­мы­кІуэн хабзэу ялъагъуу, и зыхуэпэкІэри щыгъын щытІэгъэкІэм и щІэныгъэ нэсу ягъэуву дунейм тета ХьэІишэт зыхэпсэукІа лъэхъэнэм елъытауэ псоми къахэщырт,  и щхьэкІэ плъэмыкІыу узригъэ­хъуэп­­сэ­кІыуи щытт. Шэрджэс пщащэм хэт тетхыхьми, и щэн дахэм гу лъыуигъатэрт­.

 ХьэІишэт и теплъэмрэ и псалъэмрэ ­тращІыкІауэ дунейпсо литературэм Іэджэ тхыгъи ущрихьэлІэнущ. Гулъытэншэ щыхъуакъым ди лъэпкъэгъу цІыхубз цІэ­рыІуэр адыгэ литературэми. Абы и гъащІэр и тегъэщІапІэу 1973 гъэм драматург цІэ­рыІуэ Щхьэплъокъуэ Хьисэ пьесэ итхы­гъащ. Пьесэм къытращІыкІа спектаклыр 1980 гъэм Мейкъуапэ дэт адыгэ театрым щагъэувауэ щытащ. ТхакІуэшхуэ МэшбащІэ Исхьэкъи ХьэІишэт роман телъыджэ триу­хуащ.
Адыгэ цІыхубзым и гъащІэр экраным ­къихьэн, кино ІэмалхэмкІэ абы ехьэлІа тхыдэ теплъэгъуэхэр лъэпкъым бгъэдэлъ­хьэн зэрыхуейм зыбжанэ лъандэрэ ирип­салъэрт. МэшбащІэм и ІэдакъэщІэкІыр ­дунейм къытехьа нэужь, а псалъэмакъым нэхъри зиубгъуащ. Тхыгъэр тхыгъэшхуэщ, абы къызэщІиубыдэ теплъэгъуэхэр хэгъэгу зыбжанэм зэрыщекІуэкІым, тхыдэ хуэ­Іу­хуэщІэ зэхуэмыдэ куэд къызэрызэщІиу­быдэм тепщІыхьмэ, кино техыныр шэщІа зэ­рыхъунури, зэпэшэчын хуей куэд къы­зэ­рылъыкъуэкІынури, абы къыхэкІыу, мылъкушхуэ зэрытекІуэдэнури гурыІуэгъуэт.
Ауэ МэшбащІэм и романым щІэупщІэ ­игъуэтащ, кинофильм тепщІыкІ хъуну къару зэриІэри нахуэ хъуащ. Тхыгъэр экраным къихьэным Адыгэ Республикэм и Іэтащхьэу щыта, хьэрычэтыщІэ Щэумэн Хьэзрэтрэ сенатор Къанокъуэ Арсенрэ мылъку­кІэ щыхыхьэм, зыбжанэ лъандэрэ зы­теп­сэ­лъыхь проектым псэ къыхыхьащ. «Джатэ и щІагъ нанэ щыІэкъым» жы­хуиІэращи, Іуэхур къызэрызэщІэмыкІуэ­жынур, филь­мыр игъэувыну кърагъэблэ­гъа режиссёрыр и гуащІэ зэремыблэ­жынур, лэжьы­гъэм­кІэ гугъэ пщІы зэры­хъунур къэлъэ­гъуащ. Проектыр дзыхь хуащІри, Урысей Федерацэм гъуазджэмкІэ щІыхь зиІэ и лэжьакІуэ Муратов Александр кърагъэблэгъащ. Телевизореплъхэм ар ­нэхъыбэу яцІыху «Королева Марго», «Д.Д.Д. Досье детектива Дубровского» сериалхэмрэ «Преступный квартет», «По прозвищу ­зверь», «Львиная доля», «Моозунд» фильм­хэмкІэ.
ХьэІишэт теухуа фильмым и техыным ­епха Іуэхугъуэхэм щІадзауэ нэгъабэ ды­гъэгъазэ мазэ лъандэрэ йолэжь, абы къыщегъэжьауэ тезыхыну гупым хэтынухэри, ролхэр зыгъэзэщІэнухэри къыхах. Мы махуэхэм Адыгэ Республикэм актёрхэм я хэ­дэ­рыхэшыр щокІуэкІ, кинотеплъэгъуэхэр щы­тепх хъуну щІыпІэхэр щаубзыху.
Зи гъащІэр Кавказым къыщежьэу, Тыркум щыпищэу, Франджым щиуха адыгэ цІыхубзщ режиссерыр зэувэлІа романыр зытеухуар. И адэм и лъапсэр зэрапхъуэу гъэр ящІа ХьэІишэт зи цІэ хъыджэбз цІыкІур 1698 гъэм ливр 1500-кІэ Уэсмэн пащтыхьыгъуэм щыІа франджы лІыкІуэ Шарль де Ферриоль Истамбыл бэзэ­рым къыщещэхури, пхъу ещІ. Абы щыфІэкІыжым, ирегъаджэ, щІэныгъэ хъарзыни ­ирегъэгъуэт. Чыристан диныр къыщищтэм, Шарлоттэ-Элизабет цІэр къыфІащат, арщхьэкІэ дунейм  тетыху абы къызэреджар франджы жыІэкІэм иува Аиссе цІэмкІэщ. ХьэІишэт узримыгъэплъу хъыджэбз дахэ къищІыкІащ, езыр гуакІуэт, щабэт, псэм дыхьэм хуэдэщ жыхуаІэт. ГъащІэм зэхэзе­дзэн ищІа ХьэІишэт къызыхэхуа унагъуэр сыт хуэдизу къыхуэмыгумэщІами, и нэгум къищ и гурыгъузхэр яхуэгъэкІуэдакъым, ­гущІэм щигъэпщкІу и гурыщІэхэр къахуэтІэщІакъым. А псом и щэнри ягъэпса къыпфІигъэщІу Іэсэт икІи зэпІэзэрытт. Франджы литературэхутэ Шарль Огюстон Сент-Бёв етхыж: «Азие бэзэрым къраша а адыгэ цІыхубзыр Франджым къыщІашар бзылъхугъэм и щІыхьымрэ абы и къабзагъэмрэ зыхуэдэн хуейр яригъэлъагъуну ­арагъэнт», - жери.
XVIII лІэщІыгъуэм щыІа цІыху зэхэтыкІэм уеплъмэ, сыт и лъэныкъуэкІи къыхэщ ХьэІишэт нэгъуэщІ зы фІагъи бгъэдэлът: абы зэхэщІыкІышхуэ иІэу къыщІэкІащ. ЦІыху губзыгъэщ хужаІэу и зэманым псэуа тхакІуэ,  узэщІакІуэ,  философ  куэд  абы ­деж щызэблэкІыу щыхьэщІэрт, дэтхэнэми яжриІэнрэ яхуиІуэтэнрэ игъуэту. И ныбжьым емылъытауэ акъылышхуэ къызы­лъыкъуэкІа цІыхубзыр щыпсалъэкІэ, кІэщІт, ауэ купщІафІэт, жиІэр зэгъэзэхуат, ауэ шэрыуэт. ХьэІишэт бгъэдэлъ зэчийр нахуэ щыхъупар абы Каландрини гуащэм хуит­хауэ щыта тхыгъэхэр зэуІуу дунейм къыте­хьа нэужьщ. Псэ къабзагъэм, фІылъа­гъуныгъэ пэжым, цІыхугъэм ипэ зыри изымыгъэщ ХьэІишэт куэд къигъэщІакъым, и ныбжьыр илъэс 39-м иту 1733 гъэм дунейм ехыжащ.
МэшбащІэм и романым дунеитІ щызэ- ­пэ­щІэгъэуващ: XVIII лІэщІыгъуэм щыІа франджы гъащІэмрэ абы сыткІи пэщІэт адыгэ дунеймрэ. ТІури ХьэІишэт и дунейм щызэхэтщ, зыр щыпІэжьажьэм зыр щы­ныкъуакъуэу. Кинопроектыр езышэжьа Муратовым зэрыжиІэмкІэ, а зэпэщІэт ду­неитІращ ХьэІишэт и гъащІэр гъэщІэгъуэн зыщІыр, укІэлъыплъыну, и Іуэху зэрыхъумрэ зэрыхъунумрэ утеплъэкъукІыну ухуэ­мейуэ щытыкІэ уизыгъэувэр.
Романым сценарие хуэтхыныр къалэн тыншу зэрыщымытымкІэ режиссёрым ­зеумысыж, ауэ удэзыхьэх икІи узыІэпызышэ лэжьыгъэу зэрыщытри къыхегъэщ. Тхыгъэм къыхихыну сюжетыр сценаристым зэришэщІынум, киноматериалым теІун­щІапІэ  хуищІынум  куэд зэрелъытари жеІэ.
ХьэІишэт теухуа фильмым и сценариер итхыну кърагъэблэгъащ Сасинэ Маринэ. «Призрак Черной смерти», «Петербургский роман» кинофильмхэм я сценариер зытхар аращ. Ар къыщыгъэнауэ, дунейпсо кинематографым и хэлъхьэныгъэшхуэу къалъыта Глаголевэ Верэ и «Одна война» ­фильмым и сценариери зейр Маринэщ. ­Муратовымрэ Сасинэмрэ зэгъусэу зы лэ­жьы­гъэкъым зэдащІар, «Средство от смерти», «Правила маскарада», нэгъуэщІхэми зэделэжьащ ахэр.
- Иджыпсту дызыпэрыт романым, - жеІэ Муратов Александр, - гу лъумытэнкІэ Іэмал имыІэу нэгъуэщІ зы гъэщІэгъуэни хэлъщ. ЦІыхубзым и псатхьэтыным, фІы­лъа­гъуныгъэ нэсым, ныбжьэгъугъэм уасэ щыхуамыщІыжу щыта лъэхъэнэм ХьэІишэт къыхэщырт езым къыдалъхуа къабзагъымкІэ, и щытыкІи къыхэщу къызыхэкІа лъэпкъым и щэнхабзэмкІэ. Тыншыгъуэ ­щІагъуэ зыхэмылъа ХьэІишэт и гъащІэм ахэр мыуныкъуауэ зэрыпхришар хуабжьу телъыджэщ.
Сасинэ Маринэ Исхьэкъ и тхыгъэм щы­гъуазэ зыщыхуищІым, трахыну фильмым и сюжетыр зэуэ къыхилъагъукІащ. «Пэжщ, тхыдэр зи лъабжьэ тхыгъэщ, ауэ, фегупсысыт, апхуэдизу гукъинэж хъуа цІы­хубзым ищІа фІылъагъуныгъэр зыхуэдэнум», - жеІэри, абы къыфІигъэкІыркъым.
Пэж дыдэу, фильмыр тезыхынухэм нэхъ зытраубыдэр абы и сюжет нэхъыщхьэр ХьэІишэт псэуху зыхуэпэжа фІылъагъуныгъэм къещІэкІауэ щытын зэрыхуейращ. 1720 гъэм ХьэІишэт Мальтэ орденым и ­лІыхъусэ Блез-Мари д’Эди нэІуасэ хуохъу. НыбжьыщІитІым я кум къыдэхъуа гуры­щІэм тІури епцІыжакъым, ауэ я гъащІэр ­зы ящІыну, я бын зэдапІыжу унагъуэу зэдэп­сэуну насып яІакъым. ЦІыху гъащІэм хэлъ драмэр мыбдеж апхуэдизкІэ уэру къызэ­рыдохьейри, уимыгъэпІейтеинкІэ Іэмал имыІэу псэкІэ задэпщІу ухуожьэ - Сасинэм те­гъэщІапІэ ищІри мис аращ. Мальтэ ор­деным хыхьар и тхьэлъанэ епхауэ, уна­­гъуэ зэригъэпэщыну хуимыту мэхъу. ГъащІэм к­ъахуихьа лъэпощхьэпом тІури ебэкъуэну Іэмал зэрамыІам, цІыху зэхущытыкІэхэм, тхыдэ щхьэусыгъуэ зэхуэмыдэхэм яжь а гурыщІэ къабзэм зэрыщІихуам, я хьэлкІи,    я дуней лъагъукІэкІи зэмыщхь цІыхуитІыр         а псом къызэрыхэкІыфам сюжетыр теу­хуауэ зэрыщытынур фильмым елэжьынухэм къыхагъэщ.
«Зэгуэр франджы тхакІуэ Поль де Сент-Виктор ХьэІишэт теухуауэ итхыгъат псоми фІылъагъукІэр зищІысыр щащыгъупщэм абы цІыхур фІыуэ зэрылъагъун хуейм и ­щапхъэ дигъэлъэгъуащ, жиІэри - гу лъыдегъатэ МэшбащІэм ХьэІишэт ищІа фІы­лъагъуныгъэм щытепсэлъыхькІэ. - Щалъ­хуа лъахэм пэІэщІэ пэтми, адыгэ цІыхубз цІыкІум лъэкІащ зыкъызыщыхъужа франджы лІакъуэлІэшхэм псатхьэтынымрэ ­къабзагъэмрэ я щапхъэ яригъэлъагъун. Зы мастэкІи шэч къытесхьэркъым абы и цІэр франджы щэнхабзэ тхыдэм къыщІыхэ­нам ар и зы щхьэусыгъуэу зэрыщытым».
Сасинэ Маринэ зытхьэкъуа ХьэІишэт зыщыщымрэ къызыхэкІамрэ къыгурыІуэн, нэхъ куууэ зыхищІэн папщІэ абы и дуней лъа­гъукІэм и лъабжьэу щыт адыгэ гупсы­сэкІэр зыхуэдэм, и философием къиубы­дыр зыхуэдизыр зригъэщІэну иужь ихьащ. «Шэч хэлъкъым, - жеІэ Маринэ, - фильмым лъабжьэ  хуэхъур  МэшбащІэм  и  романырщ. Ауэ абы и гъунапкъэм укъинэнкІэ Іэмал имыІэу Исхьэкъ зи гугъу ищІ адыгэ гуп­­сы­сэр зыхуэдэм фІыуэ зыщыгъэгъуэзэн ­хуейщ. Арыншауэ ХьэІишэт экраным къып­хуихьэнкІэ фІэщщІыгъуейщ. Си ІэщІагъэкІэ сыфилологщ, лъэпкъ куэдым я эпосхэм мыІейуэ сыщыгъуазэу зыкъызолъытэж. Ауэ адыгэм я «Нартхэм» иджыщ сыщыІууэр, згъэщІагъуи ирикъукъым. Сытуи дахэ, сытуи лъэщ, сытуи телъыджэ! «Нартхэм» сыщІэджыкІыну Іэмал сиІа нэужь сэ хьэкъыу спхыкІащ ХьэІишэт зыщІапІыкІа ­философием и къарур зэрыиныр, абы зэ ужьэ­хэуамэ, лъэужьыншэу зэрымы­кІуэ­дыр».
ЗытелэжьыкІыну сценариер хьэзыр хуэдэщ. Абы, дауи, пІалъэ-пІалъэкІэ зэ­хъуэ­кІыныгъэ гуэрхэр игъуэтынущ, зыгуэрхэри зэрагъэзэхуэжынущ. Ауэ езы МэшбащІэм шыІагъэ хэлъу пІэрэ жыпІэнущ. Исхьэкъ сценариер щатхым яхэпсэлъы­хьакъым, зи ІэщІагъэм хуэІэижьхэм дзыхь яхуищІащ.
- ХьэІишэт теухуауэ жысІэну сызыхуей псори романымкІэ къэсІуэтащ, - зеумысыж Исхьэкъ. - Киносценариер, гурыІуэгъуэщ, тхыгъэм къыщхьэщокІ. Мыбдеж сценариер зытхми, режиссёрми, операторми езым я лъагъукІэ къыхамылъхьэу хъунукъым. Си гупсысэ нэхъыщхьэхэм фащэ щызытІэ­гъэнур ахэращ.
Фильмыр техыным телажьэ «Орёл», «Ракурс» кинокомпаниехэм я лІыкІуэхэр тхьэмахуэм нэблагъэкІэ Адыгэ Респуб­ликэм щыІащ, фильмыр тезых гупым я ­гъусэу Цей Ибрэхьим и цІэр зезыхьэ Лъэпкъ театрым щекІуэкІа хэдэрыхэшми хэтащ. ЗэрыщыІа пІалъэм къриубыдэу ахэр хэплъащ ХьэІишэт и цІыкІущхьэм, и Іыхь­лыхэм, и адэжь щІыналъэм къыщигъэщІа мащІэм и кІуэцІкІэ ар къэзыухъуреихьа цІыхухэм я ролыр зыгъэзащІэ хъунухэм.
ХьэІишэт и ролыр зыгъэзэщІэнур къыхэха зэрыхъунуращ пщэрылъ нэхъыщхьэ дыдэу къэувыр. Іуэхугъуэ куэд щызэтехуапхъэщ мыбдеж: егъэлеяуэ дахэу икІи зэкІужу зэрыщытын хуейм и мызакъуэу, абы и и гурыгъу-гурыщІэм къигъэщІ дунейми, екІуэ­кІыр зэрызыхищІэми, зэрыпэджэжми мыхьэнэшхуэ иІэнущ.
- Фильмым и гупсэ хъур ХьэІишэтщ, - жеІэ хэдэрыхэшыр къызэзыгъэпэщахэм я пашэ Коломистовэ Александрэ. - Телевизо­реплъыр къоплъкІэ е къодаІуэкІэ зэфІэ­кІыркъым, и нэІэ къыптримыгъэкІыу зэ­щІэбубыдэфу щытын хуейщ. Апхуэдиз ­да­хагъэмрэ губзыгъагъэмрэ зыхэлъ цІыхубзым и щабагъри, щэныфІагъри ­къы­зэдегъэщтауэ ролым ухуэфащэу уджэгун хуейщ. ХьэІусыпэ зрату франджым яхэтыр ХьэІишэт зригъэдэІуфэу, зришэлІэфу щыщытакІэ, ари щыщІагъэ имыІэу къып­тещын хуейщ. ХьэІишэт и ролыр зыгъэзэщІэнур, ар хэтуи щрети, щытыкІэ гугъу дыдэ иувэнущ, зэрызиІыгъым къыщегъэжьауэ и гущІагъщІэлъыбзэхэр къызэ­ри­Іуатэм нэсыжу шыбзэм щІигъэкІыну ­къы­пэщылъу. НэгъуэщІ пэбубыдыфы­нукъым философ Вольтер, Франджыр зи ІэмыщІэ илъа Орлеан пащтыхь ныкъуэр зи уэршэрэгъуу щытахэм.
- Гугъум къыщынэркъым гъэрыпІэм ­укъибэкъукІыу гуащэ ухъуныр, а цІэм сыт и лъэныкъуэкІи хуэфащэу ущытыныр, - къыпещэ Александрэ и псалъэм «Орёл» ­кинокомпанием и унафэщІ Орёл Владимири и гупсысэр, - хуабжьу хьэлъэщ, зыху­зэ­фІэмыкІхэри нэхъыбэжщ. ХьэІишэт еджэу епщэжа къудейкъым, цІыхухэр зришэлІэфащ. Телъыджэлажьэу къысщыхъунущ ­ап­хуэдиз зэфІэкІыр къызылъыкъуэкІын акт­рисэ къытхухэхмэ, абы хуэфэщэн джэ­гуакІуэ гупи тхузэгъэпэщмэ.
- Псори къызогъанэри, тхакІуэ зэфІэкІ бгъэдэлъащ ХьэІишэт. Адыгэ бзылъхугъэм къыщІэна «Каландрини гуащэм ­хуэгъэза тхыгъэхэм» нэхъ щыхьэтыфІ ухуей­къым ар цІыху къызэрыгуэкІыу зэры­щы­мытар къэбгъэлъэгъуэну. Франджы ­литературэм и классик хъуа ХьэІишэт и ІэдакъэщІэкІхэр иужьрей илъэс 300-м куэдрэ къыдагъэкІащ, нобэр къыздэсами ­яфІэгъэщІэгъуэну зэІэпах. XVIII лІэщІы­гъуэм Франджым иІа псэукІэм и щэхухэр къэзыхутэхэм абы и тхыгъэхэр зыкъомкІэ щІэгъэкъуэн яхуохъу. ЗыхэпсэукІа дунейм апхуэдизкІэ гузыхэщІэ ин хуиІэу тетхыхьащ ХьэІишэти, нобэ абы блогеркІэ еджэнут, - жеІэ режиссёрым. - Къетхьэжьа Іуэхуфэм сыт хуэдизу тхыдэм и хуэмэбжьымэ ­къы­щІимыхуами, ар зи пащхьэ итлъ­хьэнухэм къатехьэлъэн е къагурымыІуэн хуэдэу тщІынукъым. Езы ХьэІишэти и ­фІы­щІэ хэлъщ апхуэдэу щІэхъум. Абы гу зылъитахэм я нэхъыбэм ноби гъащІэ мыхьэнэ яІэщ - ахъшэм и реформэр, по­литикэ хьэгъэщагъэр, тхакІуэхэмрэ дра­матургхэмрэ, уэрэджыІакІуэхэмрэ актёрхэмрэ я зэхэтыкІэр, нэгъуэщІхэми… Жы­пІэнуращи, езыр зыхэпсэукІа лъэхъэнэм тритхыхьар иджырей гъащІэм и сурэту къыщІэкІащ. Ахэр щызэхэдухуэнэфыну ­дыщогугъ дызэлэжь фильмым.
ХьэІишэт къигъэщІа гъащІэ мащІэм ­ущегупсыскІэ, Іэмалыншэу ухелъасэ хэку гупсысэм - ар дауэ къыщыхъуу пІэрэт, игу къэкІрэт, илъагъуну хуэпабгъэрэт, жыпІэу. Хэкупс зэ ефам абы и ІэфІыр щыгъупщэнкІэ Іэмал иІэкъым, щыжеІэ МэшбащІэм ­романым. А гупсысэр зэрыимыгъуэджэр сценариер зытхми, режиссёрми къагуры­Іуащ. Хэдэрыхэшыр щекІуэкІым абыхэм къыхалъхьащ ХьэІишэт щалъхуа Хэкум и акъужьыр фильмым Іэмалыншэу щызепщэн зэрыхуейр.
- ХьэІишэт зищІысыр къыбгурыІуэн ­щхьэ­кІэ ар къыщыхъуа щІыпІэм, къэзыу­хъуреихьа дунейм ухуеплъэкІын хуейщ, - мэхъу арэзы фильмым и продюссер, ­«Ракурс» кинокомпанием и унафэщІ ­Матросов Алексей. - Сабийм зыгуэр къыгурыІуэу зэрыхъуу а дунейращ щымы­гъупщэжыну и гум итІысхьэр, псэухукІи щымыгъупщэу, къыхуигъэзэжу, ­игъафІэу гум щихъумэр. Фильмыр щытетхыну щІыпІэхэм дыщеплъым, Мейкъуапэ щІыналъэм хуэдэу ХьэІишэт и гурыгъу-гурыщІэхэм пэджэж зэрыдмыгъуэтынур ­ди фІэщ ­хъуащ. Дунейр дахащэщ, Щхьэ­гуащэпсым и шкІур макъымрэ мыІэрысэ жыгхэм къапих мэ ­гуакІуэмрэ щызэ­щІы­хьэжкІэ, пшыналъэ ­къащІэІукІыр пщы­гъупщэжынкІэ Іэмал иІэкъым. Фильмым и кІуэцІкІэ а дунейм ехьэлІауэ теплъэгъуитІ хэтынущи, мыІэрысэ жыгхэр къы­щы­зэ­щІэущкъулэм ирихьэлІэу иджыри зэ къытедгъэзэжынущ. ИтІанэ, езы мыІэрысэри, адыгэ гупсысэкІэми ар и хамэкъым, хэкум, унагъуэм, жьэгум и дамыгъэщ. Къысщохъу Меикъуэр фильмым и сюжетым курыхыу хэувэну, ХьэІишэт и образым куэди хилъхьэну…
Ди лъэпкъэгъу цІыхубзыр щыпсэуа ­франджы щыхьэрыр, абы дэта уардэ - унэхэмрэ сэрейхэмрэ къэгъэлъэгъуэн щхьэкІэ фильмыр тезых гупыр Бытырбыху щылэжьэнущ. Языныкъуэ пычыгъуэхэр Тыркумрэ Франджымрэ щытрахынуи я ­гугъэщ. БлэкІа лъэхъэнэр нэхъ ІупщІ ищІу, пасэрей Парижымрэ Истамбылымрэ нэхъ нахуэу къигъэлъагъуэу компьютер графикэр Іуэхум къыхилъхьэну треухуэ режиссерым.
Адыгэ дунейм и зы ныбз гъэщІэгъуэн къызэпрагъэзэну игъуэ ихуащ «ХьэІишэт» романым и киногъуэгур зыкІуну иужь ­ихьахэм. ГурыІуэгъуэщ, лэжьыгъэ псын­щІэкъым, пщэдэкІыж ин зыпылъщ. Илъэс хуэдизкІэ зэлэжьыну зытраухуа фильмыр формат зэмылІэужьыгъуитІым иту дунейм къытехьэн хуейуэ щытщ - кинозалхэм ­щыбгъэлъагъуэ хъуну фильм шэщІамрэ ­телевизореплъхэм щхьэкІэ теплъэгъуитІу зэхэт фильмымрэ.
- «ХьэІишэт» романыр цІыхум ягу ды­хьащ, - къызэщІикъуэж хуэдэу пещэ МэшбащІэм, - мызэ-мытІэуи дунейм къытехьащ. Тхылъыр ялъэІэсащ Кавказым щыпсэу адыгэхэми, ІэщІыбым щыІэ ди лъэпкъэ­гъухэми. Адыгэ цІыхубзым и щапхъэ, и ­хъуэпсапІэ куэд зыдалъэгъуа ХьэІишэт я нэгум къызэрыщІэувам хуэдэу экранми ­къихьэным пэплъэр мащІэкъым. Фильмыр трахыну, ар нэсу зрагъэпэщыну дзыхь зыхуэтщІар я ІэщІагъэм фІыуэ хэзыщІыкІ цІыхухэращи, дыщогугъ ди гугъапІэхэр ­нахуэ хъуну.
Фильмыр тезых гупыр Адыгэ Республикэм и Іэтащхьэ КъумпІыл Мурат ІущІащ, проектыр зэрадиІыгъынумкІэ, хэгъэгум ­зы­хуэ­ныкъуэнумкІэ дэІэпыкъуэгъу зэрахуэ­хъунури къыхигъэщащ.

P.S. «ХьэІишэт» романыр зи Іэдакъэ къы­щІэкІа МэшбащІэ Исхьэкъ Адыгэ, Къэбэрдей-Балъкъэр, Къэ­рэшей-Шэрджэс республикэхэм я цІыхубэ тхакІуэщ. СССР-м, Урысей Федерацэм, Адыгейм я Къэрал саугъэтхэм, Шолохов Михаил и цІэкІэ щыІэ, ДАХ-м я дунейпсо саугъэтхэм я лауреатщ. Горький Максим и цІэр зэрихьэу Мэзкуу ­дэт Литературэ институтыр 1957 гъэм фІы дыдэу къиухри, щалъхуа Хэкум къигъэзэ­жауэ нобэр къыздэсым гуащІафІэу лъэпкъ литературэм хуолажьэ. Тхылъ 60-м щІигъу зи Іэдакъэ къыщІэкІа тхакІуэшхуэм лъэпкъ литературэм хуищІа хэлъхьэныгъэр къып­хуэ­мылъытэну инщ, абы щыщ куэдыр хамэбзэкІэ зэрадзэкІауэ щыІэщ. МэшбащІэм и псалъэхэм къищІыкІауэ уэ­рэд цІэрыІуэ куэд нобэ ягъэзащІэ.

ХьэIишэт (Аиссе) и сурэтыр Кастромин Михаил ищIащ.