Пащтыхьымрэ и къуэмрэ
Пасэ зэманым пащтыхь нэпсей икIи бзаджэ псэурт. Абы бын иIэтэкъым.
Зэгуэрым жэщым ар йопщIыхь къэхъун-къэщIэнухэр зылъагъум епсалъэу.
- КъэдаIуэт, пащтыхь, бын узэримыIэм узэрыринэщхъейр солъагъу. Ауэ, зэгъащIэ, щIэблэ къыпщIэхъуэм ущыгуфыкIынукъым, - къыжриIащ абы.
- Сыт сыщIэмыгуфIэнур? – щIоупщIэ пащтыхьыр.
- ПщIар бгъуэтыжынщ. ЦIыхубэр гугъу ебгъэхьащи, уи къуэм гугъу уригъэхьыжынущ. А пщIыхьэпIэм иужькIэ мазибгъурэ махуибгъурэ дэкIа нэужь, и щхьэгъусэм щIалэ къыщIэхъуащ. ЩIалэ цIыкIур и бгым адэкIэ блэуэ, и щхьэмкIэ цIыхуу къалъхуащ. Пащтыхьым ар къыщищIам хуабжьу жагъуэ щыхъуащ. Жылэ сабийр мазэкIэрэ, илъэскIэрэ хэхъуэ щхьэкIэ, пащтыхьыкъуэр сыхьэт бжыгъэкIэ хэхъуэрт икIи илъэс зы-тIум ар илъэс пщыкIуий ныбжьым ит щIалэм хуэдиз хъуащ.
Зэгуэрым адэм и гъуэгур къуэм зэхуищIри жриIащ:
- Си адэ, Рум пащтыхь гуащэм и пхъур щхьэгъусэу къысхуэшэ. Фыз къэсшэну мурад сщIащ.
- ТхьэмыщкIэ, хэт уэ къыбдэкIуэнур?
- Зыри сщIэну сыхуейкъым, - жеIэ къуэм. - Махуищым къриубыдэу румын пащтыхь гуащэм и пхъур си щхьэгъусэ мыхъумэ, узукIынущ.
Пащтыхьыр къэгузэващ. И визирымрэ и чэнджэщэгъумрэ къриджэри, къадэIэпыкъуну захуигъэзащ.
Хъыджэбз къыхуагъуэту, румын пащтыхь гуащэм ипхъу нэпцIу къыщIрагъэдзыну зэгурыIуащ.
Мыгувэу пащтыхьыр и къуэм еджащ:
- Пщэдей хьэгъуэлIыгъуэщ.
Къуэм адэм къыхуегъэув:
- ХьэгъуэлIыгъуэм тхьэмыщкIэ, лей зылъыса псори къебгъэблагъэу бгъэхьэщIэн, саугъэти яхуэпщIын хуейщ. Апхуэдэу умыщIмэ, узгъэпсэунукъым.
Пащтыхьыр шынэри, и мылъкум и зэхуэдитIыр хьэгъуэлIыгъуэм тригъэкIуэдащ. Хъыджэбз къагъуэтри, гурыIуащ румын пащтыхь гуащэ зыфIищыну, жэщым щIалэ блэр иукIыну. Хъыджэбзыр арэзы щыхъум, хьэгъуэлIыгъуэр ирагъэжьащ. Жэщищ-махуищкIэ пащтыхьым и унафэм щIэтхэр хьэгъуэлIыгъуэм хэтащ икIи дэтхэнэми саугъэт хуащIащ. Ещанэ махуэр и кIэм щынэблагъэм хъыджэбзыр щауэм и деж яшащ. Жэщым ар иукIын мурад зэриIэр пащтыхьыкъуэм къыщищIэм, хъыджэбзым едзакъэри, къелакъым.
Пщэдджыжьым къэхъуар къыщищIэм, пащтыхьыр къэгузэвауэ кIэзызырт. Къуэм адэм жриIащ:
- Иджы Китай пащтыхьыпхъур щхьэгъусэу къысхуэшэ. Армыхъумэ, уэри укъемылыну сынодзэкъэнщ.
Пащтыхьыр и къуэм сыт хуэдизу емылъэIуами, блэм хэзагъэртэкъым.
Аргуэру пащтыхьым хъыджэбз къигъуэтри, япэрейм хуэдэу игъэсащ. И къуэм жриIащ:
- Пщэдей хьэгъуэлIыгъуэщ.
Къуэм аргуэру адэм къыхуегъэув:
- Псори хьэгъуэлIыгъуэм къебгъэблэгъэнщ, иджырейр жэщибл-махуиблкIэ екIуэкIынущ. Аргуэру хьэщIэ псоми саугъэтхэр яхуэпщIынщ.
Пащтыхьым зэрымыарэзыр жиIэн шынэри, къыхуэнэжа мылъкур хьэгъуэлIыгъуэм тригъэкIуэдащ. Жэщым, хьэгъуэлIыгъуэ нэужьым, щIалэм хъыджэбзыр иукIащ.
Махуэ зыбжанэ дэкIа нэужь, пащтыхьым и гъуэгур къуэм аргуэру зэпиупщIащ:
- Уи мурад фIейхэр къэсщIащ. Къысхуэбгъуэта хъыджэбзхэр зыри пащтыхьыпхъутэкъым. Аращ ахэр щIэзукIари. Иджы Индием я пащтыхьыпхъур къысхуэпшэнщ. Иджырей хьэгъуэлIыгъуэр махуэ плIыщIрэ жэщ плIыщIкIэ екIуэкIынущ.
Пащтыхьым быдэу къыгурыIуащ мы зэм и къуэм и хъуэпсапIэр хуимыщIэмэ, лIэныгъэм къызэремылынур. Пащтыхьым къыхуэна мылъкур зэрыщыту зэщIикъуэри, Индием и пащтыхьыпхъур къыхуишащ. Дыщэ, дыжьынхэкIыу иIэр тхьэмыщкIэхэм яхуиугуэшри, зыри къыхуэнэжакъым.
ХьэгъуэлIыгъуэ нэужьым пащтыхьым и напIэр зэтрилъхьакъым, иджыри блэм нысащIэр зэриукIынум егупсысырт. Пащтыхьыр гузавэрт Индием и пащтыхьым жэуап иритынкIэ хуей зэрыхъунум. Абы и цIыхухэр игъэIущауэ блэмрэ нысащIэмрэ якIэлъигъэплъырт. Жэщым блэр щIалэ екIу хъужащ. Пащтыхьым и цIыхухэм ар псынщIэу жраIэжащ. Пащтыхьыр абы щыгуфIыкIащ. Пщэдджыжьым и къуэм еджэри жриIащ:
- Сыт си къуэ, апхуэдиз мыхъумыщIагъэ къыщIызэпщIар, си мылъкур зы къэмынэу щIысфIэбгъэкIуэдар?
- Псори гурыIуэгъуэщ, си адэ. ЦIыхубэм къафIэбдыгъуар зейм естыжащ, абыхэм я фIыщIэм къыпэкIуэу сэ цIыху теплъэм сихьэжащ.
Щхьэгъусэ Iущ
Зэщхьэгъусэхэр псэурт. ЗэгурыIуэ-зэдэIуэжу, псалъэ мыхъумыщIэ зэпамыдзыжу къызэдекIуэкIырт. ЛIыр пщэджыжьым щыщIэдзауэ пщыхьэщхьэ хъуху губгъуэм щылажьэрт, фызыр апщIондэху цы зэIуищэрт, унэр зэщIикъуэрт. Къуажэдэсхэр цIыхубзым и акъылыфIагъэм ехъуапсэрт. Псори абы щытхъурт. Махуэхэр, мазэхэр, илъэсхэр кIуэурэ бзылъхугъэм и зэфIэкIыр дэнэ щIыпIи щызэлъащIысащ. Зэгуэрым а бзылъхугъэм тепсэлъыхьу зэхихащ къуажэ Iэтащхьэм и щхьэгъусэм икIи зэгуэпащ: «Сыт ар сэ къызэрызэфIэкIыр, псоми я щытхъу абы къызэрилэжьар. СылIэми, ар къэзгъуэтынщи, сеплъынщ». Къуажэ Iэтащхьэм и щхьэгъусэр куэдрэ пэплъащ унэм къыщIыщIэкIыну щхьэусыгъуэ къылъыкъуэкIыным. Зэгуэрым и щхьэгъусэр махуэ зыбжанэкIэ къалэм IуэхукIэ кIуауэ ирихьэлIащ. Ар унэм щIэкIыну хунэмыс щIыкIэ, фызым тхьэмыщкIэу зихуапэри, цIыхубзым и лъыхъуакIуэ ежьащ. Зы унэм екIуалIэм, къыIукIыжым къыкIэлъыкIуэм цIыхухэм щыщIэупщIэурэ къигъуэтащ. Къуажэ Iэтащхьэм и щхьэгъусэм тхьэмыщкIафэ зытригъауэри, куэбжэм теуIуащ икIи елъэIуащ. Бзылъхугъэ гуапэм тхьэмыщкIэм ахъшэ иритри, и лэжьыгъэм пищэжащ. къуажэ унафэщIым и фызыр пщIантIэм щыдэплъэм елъагъу цIыхубзыр дыгъэ къэплъам зэрыхэсыр, цы зэIуищэу, гъунэгъуу щIакхъуэ бзыгъэрэ дыгъэм къигъэхуэба псырэ къызэрыбгъэдэтыр.
- Си шыпхъу, сыт дыгъэм ущIыхэсыр, жыг жьауэм и лъабжьэм ущIэмысу? – щIэупщIащ къуажэ унафэщIым и щхьэгъусэр.
- Си щхьэгъусэр иджыпсту дыгъэ гуащIэм хэту губгъуэм гуэдз къыщех, - жиIащ цIыхубзым. – Абы жьэуапIэ игъуэтыркъым. ЩIакхъуэрэ псырэ фIэкIа ишхыну иIэкъым. Абы нэхърэ сэ сынэхъыфI? Ар гугъу зэрехьым сыхуэдэщ сэри. НэгъуэщIу къызгурыIуэнукъым си щхьэгъусэр гугъу зэрехьыр. Си щхьэгъусэм сызэрыхуэпэжыр щилъагъукIэ, нэхъри дызэгуроIуэ.
- Си шыпхъу, си щхьэгъусэри апхуэдэу къысхущытын папщIэ чэнджэщ къызэт, - елъэIуащ къуажэ Iэтащхьэм и щхьэгъусэр цIыхубзым. И Iущагъэр игъэунэхуну и ужь ихьащ.
- Аслъэным и щхьэц зыбжанэ къысхуэпхьмэ уезгъэсэфынущ, - жиIащ бзылъхугъэм.
А махуэм щыщIэдзауэ къуажэ Iэтащхьэм и щхьэгъусэм аслъэн къилъыхъуэрт икIи и ужьым пащтыхьым и псэущхьэхэм яхэту къигъуэтащ. ГъущI хъарым ис аслъэн шынагъуэр щилъагъукIэ мэкIэзыз. ЦIыхубзыр куэдрэ гупсыса нэужь, аслъэнхэр махуэ къэс игъэшхэну мурад ещI. Махуэм тIэу-щэ аслъэныр игъэшхэну кIуэрт, шынагъэр къытекIуэми, гъущI хъарым иIэбыкIыурэ и шхыныр иритырт, и псыр зэрихъуэкIырт, и кIапэмрэ и дзажэхэмрэ едэхащIэрт. Зэман дэкIа нэужь ар нэхъ тегушхуэри, аслъэным и щхьэм едэхэщIащ. Аслъэным ар къицIыхуж хъуащ. Зэгуэрым, аслъэным и щхьэм едэхащIэурэ, цищ къыхичащ. Къуажэ Iэтащхьэм и щхьэгъусэр бзылъхугъэм и деж кIуэри, аслъэным и цищыр иригъэлъэгъуащ.
- Дауэ пхузэфIэкIа апхуэдэ псэущхьэ бзаджэм и цыр къыхэпчыну? – щIэупщIащ цIыхубзыр.
- Къуажэ Iэтащхьэм и щхьэгъусэм жиIащ аслъэным ицхэр къыхичын папщIэ зэрыхущытар.
- Си шыпхъу, уи щхьэгъусэм и деж кIуэжи, аслъэным узэрыхущытам хуэдэу бгъэдэт. ИтIанэ фи унагъуэм зэгурыIуэ илъынущ, - жиIащ цIыхубзым.
Абы лъандэрэ бзылъхугъэм кърита чэнджэщыр къуажэ Iэтащхьэм и щхьэгъусэм къегъэсэбэп икIи быдэу и фIэщ хъуащ ар зэрыакъылыфIэр.
Тхьэмадэмрэ аслъэнымрэ
Зы нэхъыжь и къуэм и гъусэу мэзым пхъашэ кIуащ. Абыхэм яхуэзанщIэу аслъэн къакIуэрт.
- Сыту сехъулIа, - кIиящ аслъэныр, - тхьэмахуищкIэ зыри сшхакъым, иджы тIури фысшхынщи, си ныбэр из хъунщ.
Къуэр шынэри, къэкIэзызащ.
- Си адэ, сыт иджы тщIэнур? Аслъэным дишхынущ.
- Умышынэ, си къуэ, иджыпсту есхужьэжынщ ар, - жиIащ адэм.
- Сыт уэ зи ныбжь хэкIуэтам аслъэн къарууфIэм пхуещIэнур? - щIэупщIащ къуэр.
- Нэхъыщхьэр къаруракъым, - жеIэ тхьэмадэм. - Нэхъыщхьэр акъыл жанагъырщ. Акъылыр бгъэлажьэмэ дэтхэнэ зы псэущхьэ къарууфIэми утекIуэнущ. Еплъыт иджыпсту сэ абы есщIэм.
- Тхьэмадэм джыдэр дрихьейри, аслъэным хуэкIуащ.
- Дапщэрэ аслъэн къэзукIыну и ужь сихьа, ауэ зэи къызэхъулIакъым. Иджы езыр-езыру къысхуэкIуащ. Иджыпсту узукIынщи, унэм усхьыжынщ. МахуищкIэ уи лым дрикъунущ, - жиIэрт нэхъыжьым.
- СыбукIыну сыт хуэдэ къару убгъэдэлъыр? - жиIащ аслъэным.
- Си къарум шэч къыщытепхьэкIэ зыр адрейм дыгъэгъэунэху. Нэхъ мыхьэнэншэр къарууфIэм жиIэм арэзы тохъуэ.
Аслъэныр абы арэзы техъуащ. Тхьэмадэм мывэ къищтэри, аслъэным хуишиящ.
- Сэ схуэдэу ущыкъарууфIэкIэ, мы мывэр къуз, псы къыщIэжыху, - жиIащ нэхъыжьым.
Аслъэным мывэр икъузри, щыкъуей хъуащ, ауэ псы къыщIэжакъым.
Тхьэмадэм и хъуржыным щэхуу джэдыкIэ кърихщ, мывэ къиIэтри, икъузащ и Iэпхъуамбэ зэхуакухэмкIэ псы къыдэжу.
- Плъагъурэ, сэ мывэм псы къыщIэсхуащ, - жиIащ тхьэмадэм.
Аслъэным игъэщIэгъуащ тхьэмадэр зэрыкъарууфIэр икIи щышынэри, арэзы хъуащ и жьауэм щIэувэну. Абы лъандэрэ нэхъыжьым зыхуейр аслъэным ирегъащIэ.
Зэгуэрым тхьэмадэм пхъэ къишэну мэзым кIуат. Сыт хуэдизрэ емылIэлIами, зы жыг цIыкIу къыхуиудыртэкъым. Езэшауэ лъэныкъуэ IукIуэтащ зигъэпсэхуну. Аслъэныр жыгым бгъэдыхьэри, тыншу и лъабжьэр къыхитхъащ.
- Нэхъыжь, сэр нэхърэ унэхъ къарууфIэу жыпIащ. Мы жыг цIыкIур дауэ къызэрыпхуимычар? – игъэщIэгъуащ аслъэным.
Тхьэмадэм къыгурыIуащ аслъэным зэребзэджэкIар къызэрищIар. Iэнкун мыхъуу абы жиIащ:
- Уэй, аслъэн, сынобзэджэкIмэ, жыгыр къыпхухэчрэ къыпхухэмычрэ зэхэзгъэкIын папщIэ. Махуэ зыбжанэ хъуащ дгъэтIылъа ерыскъыпхъэхэр зэрыдухрэ, иджыри аслъэным сещэкIуэну зызогъэхьэзыр. Аслъэн шыр зыщыплIым дрикъуну къыщIэкIынщ. Абы щыгъуэ сызэрыкъарууфIэр уи фIэщ хъуну къыщIэкIынщ.
Аслъэныр шынэщ, зэщIэкIэзызэри, егупсысащ, нэхъыжьым и щакIуэр къемыхъулIэмэ, езыр зэришхынум. Псэу щIыкIэ щIэпхъуэмэ зэрынэхъыфIыр къыгурыIуащ. Ар жэщым щIэпхъуэри, мэз Iувым зыхигъэпщкIуащ икIи бажэ къажэу къыхуэзащ.
- Сыт бажэ, щхьэ къэбжыхьрэ? - щIэупщIащ аслъэныр. - Нэхъыжьыр къакIуэу ара?
- Сыт хуэдэ нэхъыжь? - игъэщIэгъуащ бажэм.
Аслъэным бажэм жриIэжащ нэхъыжьым мывэм псы къызэрыщIихуар, аслъэнхэм зэрещакIуэр, езыми и тет зэрыхъуар. Бажэр дыхьэшхащ:
- Сыту уакъылыншэ, нэхъыжьым укъигъэпцIащ, дэнэ абы къару къыздрихынур. Зэ укIиймэ, тхьэмадэр шынэнурэ, и гур щIэпхъуэжынущ. А нэхъыжьым и деж дыгъакIуи, дыгъэукI.
Аслъэныр бажэм и гъусэу кIуащ. Тхьэмадэм жыжьэу къилъэгъуащ аслъэнымрэ бажэмрэ икIи къыгурыIуащ бажэм аслъэным псори къызэрыгуригъэIуар, мы зэми зыгуэр къимыгупсысыжмэ гузэвэгъуэм зэрыпэмылъэщынур. Нэхъыжьыр жыжьэу кIиящ:
- Напэ зимыIэ бажэ, аслъэн пшэр къысхуэпшэну къалэн пщысщIатэкъэ, аргуэру къысхуэпшар уэдщ. Ягъэ кIынкъым, мы зэм мыр сшхынщ, ауэ иджыри зэ апхуэдэ къызэпщIэмэ уи фэр тесхынщ.
Аслъэным нэхъыжьым и псалъэхэр щызэхихым бажэм ар гъэпцIагъэкIэ къишауэ хуигъэфэщащ. ПсынщIэу щIэпхъуэжащ.
- Плъагъурэ, си къуэ, - жиIащ тхьэмадэм, - къарум и закъуэкъым узыхуейр. Нэхъыщхьэр акъылымрэ бзаджагъэмрэщ. Ахэр уиIэмэ - сыт хуэдэ бийми утекIуэнущ.
НатIэм къритхам уфIэкIынукъым
Шахзаде щIалэр щакIуэ кIуащ и назирхэмрэ визирхэмрэ я гъусэу. ХьэкIэкхъуэкIэхэм ещэурэ ар и гъусэхэм фIыуэ къакIэрыхуащ икIи, апхуэдизкIэ жыжьэ IукIуэтати, нэм илъагъужыртэкъым. Абыхэм ялъэщIыхьэжын мурад иIэу зыщиплъыхьым, зэрыгъуэщар къыгурыIуащ: мэз кIыфIыр и гупэщ, губгъуэ хуитыр и щIыбщ: цIыхухэми хьэкIэкхъуэкIэхэми зэхамыутауэ къабзэу.
Абы ихъуреягъкIэ зиплъыхьащ: гъуэгур зы щIыпIэкIи щилъагъуртэкъым. Зы лъэныкъуэмкIэ зидзащ, нэгъуэщI лъэныкъуэмкIэ зыкъидзыжащ - гъуэгуи, лъагъуи, цIыху лъэкъуампIи илъагъуркъым. Абы хэту, кIыфI хъууэ хуежьащ. Шахзаде щIалэр мэзым щIыхьащ. Абы и шыр жыгым ирипхри, езым зигъэпсэхуну етIысэхащ. И хъуржыным къыщигъуэта щIакхъуэмрэ кхъуеймрэ ишхщ, нэмэз ищIри, гъуэлъри жеящ.
КъыкIэлъыкIуэ махуэм, пщэдджыжьым къыщыушам, мэзым къыщхьэщыт Iугъуэм гу лъитащ икIи къыгурыIуащ цIыху псэупIэ гъунэгъуу зэрыщыIэр. Ар псынщIэу къэтэджри, и шыр иIыгъыу зы лъэныкъуэкIэ иунэтIащ, Iугъуэр къыздикIымкIэ. Лъэбакъуэ зытIущ ичауэ, унэ цIыкIум и пащхьэм къихутащ.
И шыр жыгым ирипхри, шахзадер щэхуу унэм щIыхьащ, абы щыпсэур хэтми зригъэщIэну: жынми, цIыхуми, шейтIанми, бзаджащIэми, ныбжьэгъуми, жагъуэгъуми; ауэ унэм зы лIыжь фIэкIа зыри щIэстэкъым. А лIыжьыр тахътэм ист, щхьэнтэм щIэгъэкъуауэ, зы IэмкIэ нэмэз щыгъэ игъажэрт, адреймкIэ - и пащхьэм илъ тхылъышхуэр зэригъэдзэкIырт, зэман-зэманкIэрэ зыгуэрхэр итхыурэ.
- Салам-алейкум, нэхъыжь! - сэлам ихащ шахзаде, - Тхьэр уи дэIэпыкъуэгъущ! Уи шыIэныгъэр Тхьэм пхуигъэбагъуэ икIи ар къыпщхьэпэжын, цIыхухэм тхуэфIын ищI.
- Алейкум-ас-салам, си къуэ! - жэуап къритыжащ лIыжьым шахзадем и сэламым. - Дэнэ укъикIа?
- Мэзым сыщыгъуэщащ, гъуэгур къызэрызгъуэтыжынур сщIэркъым. Уи унэр къэслъагъури, сыкъыщIыхьащ, уи деж зыщызгъэпсэхун папщIэ.
- ХьэщIэр Тхьэм и щIасэщ, си къуэ: тIыси, зыгъэпсэху. Иджыпсту си лэжьыгъэр сухынущи, узгъэхьэщIэнщ, Тхьэм укъыщысхуигъэкIуакIэ. Шахзадер нэхъыжьым пэгъунэгъуу тахътэм деж тIысащ икIи кIэлъыплъащ ар зэрылажьэм.
- Си упщIэр умыгъэщIагъуэ, - зыхуигъэзащ абы нэхъыжьым. - КъызжеIэт, сыт уэ мыбдеж щыпщIэр икIи мы тхылъышхуэм иптхэр?
- Си къуэ, - жэуап итащ нэхъыжьым, - мыбдеж щысщIэмрэ мы тхылъым истхэмрэ уи Iуэху хэлъкъым. Зыгъэпсэхуи, уи гъуэгу теувэжи, нэхъыфIщ.
- Хьэуэ, сытехьэжынукъым, - жиIащ шахзадем, нэхъыжьым и псалъэр и жагъуэ хъуауэ. Мы тхылъым иптхэр къызжумыIауэ сыщIэкIыжынукъым.
- Си къуэ, хьэщIэм и хуитыныгъэм щIумыгъэгъу, - щабэу жиIащ нэхъыжьым.
Ауэ шахзадер шейтIаным и шым тести, лIыжьым кIэрыхъыжьат. Дауэ мыхъуми, абы зригъэщIэну хуейт лIыжьым тхылъым иритхэр.
АпхуэдизкIэ нэхъыжьым елъэIурти, лIыжьыр икIэм-икIэжым, щабэ къэхъури, жиIащ: ШейтIаным и шым ущытесым деж уерыщщ. Мы тхылъым изотхэ цIыхухэм я натIэм къритхар, дэтхэнэми сыт къыпэщылъми.
- Апхуэдэу щыхъуакIэ, - елъэIуащ шахзадер, - уи тхылъым еплъи, къыспэщылъыр къызжеIэ. Нэхъыжьым тхылъыр зэригъэдзэкIырт, и пэм ипсэлъыхьу: «Биссимиллах-ир-рахман-ир-рахьим!», и ужьым и щхьэ тхъуар къиIэтри, набдзэгубдзаплъэу шахзадем и нэкIум иплъэри, жиIащ:
- Шахым урикъуэщ! Иджы къыппэщылъыр гурыIуэгъуэщ: Iэхъуэ тхьэмыщкIэм и пхъур щхьэгъусэ пщIынущ, илъэс куэд хъуауэ яхуэмыгъэхъуж узыфэ зыпкърытыр икIи и адэм и пщыIэм иджыпсту щыIэр.
- ПцIы боупс, нэхъыжь акъылыншэ, - кIиящ къэгубжьа шахзадер. - Си фIэщ хъуркъым а жыпIар! Сэ, шахым и къуэм Iэхъуэ тхьэмыщкIэм ипхъу сымаджэр къэсшэнуи?!
- Сэ бжесIар уи натIэм къритхам теухуауэ си тхылъым къизджыкIарщ, - жиIащ нэхъыжьым.
- Уи тхылъым итри къызжепIари къысфIэIуэхуркъым! - жиIэщ шахзадеми, нэхъыжьым и щIыб хуигъазэри, псынщIэу пэшым къыщIэжыжащ.
Махуэ псокIэ шахзадер мэзым щIэтащ, гъуэгур къилъыхъуэу, икIэм-икIэжым, лъагъуэ Iузэ къилъэгъуащ, мэзым къыщIэзышыжар. Шахзадер гъуэгум къыщытехьэжам кIыфI хъуат. Дэтхэнэ лъэныкъуэмкIэ игъэзэнуми ищIэртэкъыми, и нэр здэплъэмкIэ иунэтIащ.
Ар куэдрэ кIуащ, мафIэ къаблэр къилъагъуху икIи абыкIэ иунэтIащ. Дакъикъэ зытIущкIэ ар къыщыхутащ мафIэ зыпагъэна, зэхэкъута пщыIэжьым деж. Абдеж зы тхьэмыщкIэ щыст.
Къэблагъэ шахзадер щилъагъум, тхьэмыщкIэм абы фIэхъус ирихащ.
- Сэлам-алейкум, цIыху гуапэ! - жиIащ шахзадем. - Сэ гъуэгур сфIэкIуэдри, сыгъуэщащи, сумыгъэлъагъуфыну пIэрэ. Уи лэжьыгъэр пщIэншэ сщIынкъым.
- Алейкум-ас-сэлам, нытIэ, сыбдэIэпыкъунщ си гуапэу, ауэ къалэр гъунэгъукъыми, фIэщщIыгъуейщ жэщым гъуэгур къытхуэгъуэтыжыну. Пщэдджыжь пщIондэ зыпIэжьэмэ, гъуэгур уэзгъэлъагъунщ. Жэщым гъуэгуанэ утехьэнуи шынагъуэщ.
- Сыт сщIэн, сыпэплъэнщ нэху щыху, - жиIащ шахзадем. - Дэнэ нэху щызгъэщынур?
- Си пщыIэр зупэсмэ, ущызгъэIэнщ. Абы сипхъу сымаджэр щIэлъщ.
- Уипхъу сымаджи? - щIэупщIащ шахзадер. - Уэ ухэт езыр?
- Сэ сымэлыхъуэ тхьэмыщкIэщ!
- Пхъу сымаджэ уиIэу жыпIэу ара?
- НытIэ, пщIэ зыхуэсщI шахзаде! Тхьэм зыгуэркIэ игу къызэбгъа къыщIэкIынщ. Арагъэнщ пхъу сымаджэ къыщIызитари. Илъэс зыбжанэ хъуауэ тхуэмыгъэхъуж узыфэ пкърытщ. Iэзэ куэд къатшэурэ къедгъэплъащ, ауэ зыри сэбэп къыхуэхъуакъым. И пэшым щIэлъщ зыхуэмыгъэхъейуэ!.. Тхьэми ищтэжыркъым, дэри гузэвэгъуэм дыхэтщ.
Шахзадем занщIэу къыгурыIуащ мэлыхъуэр зипхъу къишэну жыхуаIар зэрыарар икIи занщIэу къигупсысащ абы и пхъур зэригъэкIуэдын Iэмал.
- Хъунщ, - жриIащ шахзадем мэлыхъуэм, - уи пщыIэм сыщыжеинщ, уипхъу сымаджэри зэран къысхуэмыхъун хуэдэу згъэудэIунщ. Уэ мы сомыр къащти, сшхын гуэр къысхуэхь, сомэжалIэ.
Мэлыхъуэм ахъшэр къищтэщ, шахзадем фIыщIэ хуищIри, и щхьэгъусэм унафэ хуищIащ хьэщIэм пщыхьэщхьэшхэ хущIихьэну. Шахзадер шха нэужь, пщыIэм щIишэри, и пIэр иригъэлъагъури, езыр щIэкIыжащ. И щхьэгъусэри езыри щIыбым щыжеирт. Жэщым шахзадер къэушри, пщIантIэм кIуащ, мэлыхъуэмрэ и щхьэгъусэмрэ жейрэ мыжейрэ зэхигъэкIыну. Ахэр жей куум хэтт. Шахзаде и Iэшхуэр къищтэри, хъыджэбз сымаджэм бгъэдыхьащ.
- Деплъынщ иджы лIыжьым си натIэм къритхауэ жыхуиIар къызэрыхъум, - жиIэщ аби, - зэрифIэщкIэ хъыджэбзым и сэшхуэмкIэ еуащ, абы пэгъунэгъуу ахъшэ зэрылъ къэп цIыкIу игъэуващ, пщыIэм къыщIэкIыжащ икIи и шым шэсыжри, кIыфIым хэгъуэщэжащ.
КъыкIэлъыкIуэ махуэм абы и гъусэхэр къигъуэтыжащ, дэнэ щIыпIи езыр къыщызылъыхъуэхэр икIи я гъусэу и унэм къэкIуэжащ.
Деплъынщ иджы мэлыхъуэм и пхъум къыщыщIам: ар иукIа хьэмэрэ шахзадер къэпцIа? А хъыджэбз тхьэмыщкIэм илъэс куэд хъуауэ псыпцIэ (водянка) узыфэр пкърытт: и ныбэр апхуэдизкIэ къэпщати, къэтэджыфыртэкъым, щысыфыртэкъым, къикIухьыфыртэкъым. СэшхуэмкIэ иукIын мурад иIэу, шахзадер абы еуэри, и ныбэр уIэгъэ хъуащ. Апхуэдэу щыхъум, зэтрихьа псыр къижащ. Шахзадем хъыджэбзыр иукIын мурад иIами, зэрымыщIэкIэ игъэхъужащ.
КъыкIэлъыкIуэ махуэм, и пхъум и пщыIэм щыщIыхьэм, мэлыхъуэмрэ и щхьэгъусэмрэ ар лъым хэлъу, ахъшэ зэрылъ къэп цIыкIур къыбгъэдэту ялъэгъуащ. Я пхъур къыщагъэтэджым, узыншэ хъужауэ къыщIэкIащ. Абы щыгуфIыкIа адэ-анэм Тхьэм фIыщIэ хуащIащ.
Зэман дэкIа нэужь, абыхэм къалэм унэшхуэ къыщащэхури, Iэпхъуэжащ. Ахэр цIыху зэхъуапсэу псэу хъуащ. Япхъури къыдэкIуэтейри, тхьэIухуд хъуащ.
Зэгуэрым ар зыукIыну хэта шахзадер мэлыхъуэу щытам я унэмкIэ щыблэкIым хъыджэбз тхьэIухудыр бжэIупэм тету къилъэгъуащ. Абы дыгъэм жриIэ хуэдэт: «Уэ укъыщIэмыкI, сэ сыкъыщIэкIакIэщ». Шахзадем абы гухэлъ хуищIащ икIи и адэм деж кIуэри жриIащ:
- Хъыджэбз дахэ куэд щыIэщ, ауэ сэ зи гугъу сщIыр мазэм, дыгъэм нэхърэ нэхъ дахэщ. Ар щхьэгъусэу къэсшэнущ уарэзымэ. Шахым япэщIыкIэ и къуэм ар къригъэшэн идакъым, иужькIэ и къуэм бгым зыкъридзыхыжыну щыжиIэм мэлыхъуэм и пхъур къишэну арэзы хъуащ. Жэщибл-махуиблкIэ екIуэкIа хьэгъуэлIыгъуэ ин хуащIащ.
Шахзадем къыгурыIуэххакъым къишар иукIыну хэта мэлыхъуэм и пхъур зэрыарар. И ныбэм уIэгъэ телъым гу щылъитэм, ар зищIысым щIэупщIэри, къыгурыIуащ ар и натIэм къритха икIи иукIыну хэта мэлыхъуэм и пхъур зэрыарар.
Мэзым зыщрихьэлIа лIыжьым и натIэм къритхам теухуауэ къыжриIауэ щытар абы игу къэкIыжащ икIи Тхьэм фIыщIэ хуищIри жиIащ:
- НатIэм къритхауэ тхылъым иту хъуар къэхъун хуейщ икIи зы цIыхуи абы фIэкIыфынукъым. Сэ апхуэдизкIэ сынэфти, ар си фIэщ сщIыну сыхуейтэкъым.
