Уи хэкум и мывэри дыщэщ

Адыгэущ зэрыпсэун  хуейр

Иужьрей илъэсхэм адэжь щIыналъэм къэ­зы­гъэзэж ди лъэпкъэгъухэм я бжыгъэм хохъуэ. Уи хэкур зэбгъэгъуэтыжыныр лъэпкъыр зы хъужыным, зэкъуэувэжыным и япэ лъэбакъуэщ. Абы къыхэ­кIыуи, зи лъахэр псэупIэ зыхуэхъужа дрихьэлIамэ, а Iуэхугъуэм дригуфIэу, «бланэ щалъху йокIуэ­лIэж» псалъэжьри дигу къимыгъэкIыу къанэркъым. Дэ ди псэлъэгъущ Тыркум къикIыжа, Налшык къалэм щыпсэу щIэ­ныгъэрылажьэ, адыгэ Iуэху­хэм жыджэру хэт Нэзэр Хьэмид.

- Хьэмид, уи гъащIэм, уи къекIуэкIыкIам щыгъуазэ дыхуэпщIамэ ди гуапэт.
- Тыркум хыхьэ Къайсэр къалэм епха Узун-Яйла щIыналъэм хиубыдэ Му­дарей жылагъуэм сыкъыщыхъуащ. Курыт еджапIэм и ужькIэ щIэныгъэ нэхъыщхьэ щызрагъэгъуэту Къайсэр дэт еджапIэм электроэнергетикэмкIэ и къудамэм сыщIэтIысхьащ. Абы щызэзгъэгъуэта IэщIагъэм илъэс щэщIым нэблагъэкIэ срилэжьащ. ИужькIэ а IэнатIэм сызэрыпэрытым хуэдэурэ, социологиемкIэ ба­калавриатыр къэзухащ.
Адыгэм ди къекIуэ­кIы­кIам, ди тхыдэм, псом хуэмыдэу лъэпкъ IуэрыIуа­тэм, хъыбарыжьхэм сыдахьэхырти, ахэр къэзыIуэтэж нэхъыжьхэм сфIэгъэщIэ­гъуэну седаIуэрт. Апхуэдэ IуэрыIуэтэж хъыбархэр бгъэкIуэд зэрымыхъунур фIы дыдэу къызгурыIуэр­ти, мурад сщIащ си магистр лэжьыгъэр абы тезухуэну. Нэхъыбэу си лэжьыгъэр зыхуэгъэзар Узун-Яйла щып­сэу адыгэхэм я щы­тыкIэ-псэукIэрт, хабзэр, нэ­мысыр, я бзэр къегъэ­лынырт. Абыхэм ятеухуауэ статьяхэри стхащ, симпо­зиумхэми сыкIуащ, доклад куэдми абыхэм сыкъыщеджащ. СфIэгъэщIэгъуэну сыт щыгъуи тегъэщIапIэ сщIырт адыгэм и фIэщ­хъуныгъэ-муслъымэныгъэмрэ и хабзэмрэ, а тIур ди лъэпкъым зэрызригъэкIуа щIыкIэр. АбыкIэ сыт щы­гъуи щапхъэу къэслъытэрт Узун-Яйла дэса ди нэхъыжьхэр. А зи гугъу тщIы хабзэр, нэмысыр, бзэр, ди нобэм дауэ къихьэса жыс­Iэу, абы нэхъ селэжьащ. Мы зи гугъу сщIы Iуэхугъуэм теухуауэ щапхъэт Тэхъу Хьэжумар, Адэмей Хьэфиз, Ащхъуэт Аниуар сымэ.
Тэхъур Кемал (Ататюрк) Мустэфа и партым хэтащ. Ар фIэлIыкI зиIэ, пщIэ-нэ­мыс зыхуащI цIыхут: хабзэр ищIэу, жьакIуэу, хыхьэхэкIи иIэу апхуэдэт. Тэхъум уна­фэ гуэр къищтэнумэ, Адэ­мейм ечэнджэщу зыхуи­гъазэрт муслъымэныгъэм къекIуну е къемызэгъыу хэлъхэмкIэ. Адрейми и Iуэху еплъыкIэр къиIуатэрт. Ащхъуэт Аниуар къэрал судым и лэжьакIуэт. Къалэ цIыкIум абы щыгъуэ судым и унафэщI, юрист и мащIэти, хеящIэ Iуэхухэр арат зезыгъакIуэр. Мы зи цIэ исIуа цIыхуищыр хэмыту Узун-Яйла къалэм мыхьэнэ зиIэ зы унафи къыщащтэртэкъым.
Унагъуэ бухуэн папщIэ ­къекIуэкI уасэ тыныр хуабжьу дэуеят 1960 гъэм. Нэхъапэм лирэ минищ ятын хуейуэ щытамэ, мин пщы­кIущ-пщыкIутхум щынэблагъэ къэхъурт. Ар пIэщхьагъ зэзыгъэгъуэтыну щIэхъуэпс щIалэгъуалэм я дежкIэ егъэлеят. Ди адыгэ хъы­джэбзхэм я деж тыркухэр къакIуэрэ, псалъэм папщIэ, мин 15 къратамэ, къэзышам минищыр къищтэу, адрей мин 12-р унагъуэм ирату къыщаублэм, а икIагъэр зи гугъу сщIа лIыфIхэм я фIыгъэкIэ къагъэнат. Кахраман-Мараш къикIауэ абы щыгъуэм ди деж щеджа Тумэ Рахьми къы­зэ­риIуэ­тэжамкIэ, а зэманым Тэхъу Хьэжумар сымэ утыкум ­къихьэщ, къуажэдэсхэр зэ­хуашэсри, уасэ тыныр зи гугъу тщIа минищым кърагъэхыжыфат. Нэхъыщ­хьэ­жыращи, адыгэ хъыджэбзхэр хамэ лъэпкъым иратыныр нэхъ къызэтрагъэувыIэни яхузэфIэкIат.
- Хэкум япэу къыщыбгъэзэжам нэхъ гъэщIэ­гъуэн къыпщыхъуауэ сыт уи гум къинэжар?
- СыкъызыхэкIа лъэп­къым теухуа магистр лэ­жьыгъэм зеспщытын ипэ, си гум ислъхьат лъэпкъыр къыздикIа хэкужьым къина адыгэхэм я Iуэху зытетыр зэзгъэщIэну. 2010 гъэм япэу мыбы сыкъэкIуэным аращ щхьэусыгъуэ хуэхъуа­ри. Адыгэ щIыналъэм къы­щызгъэзэжам, телъыджэ къысщыхъуахэм ящыщт и нэхъыбэр адыгэбзэкIэ зэ­рызэпсалъэр, тыкуэным ущIыхьамэ уи бзэкIэ тыкуэнтетым уепсалъэмэ, узы­хуейр къызэрыгурыIуэр. СыкъэкIуа нэужькIэ, къалэ уэрамхэр игъащIэ лъандэрэ сцIыхуу сыдэтам хуэ­дэут къызэрысщыхъур. Пху­жымыIэну зы хуабагъ гуэркIэ адэжь щIыналъэм ­сы­зэрыпыщIар псэкIэ зы­хэс­щIэрт. Тыркум згъэзэжа нэужь мазищкIэ зыри схуэтхакъым. ПщIыхьэпIэм сы­хэтауэ сыкъыхэкIыжам хуэ­дэт. Мазищ нэужьым нэхъ зыкъэсщIэжри, си диссертацэри нэзгъэсащ.
- Мы зэманым нэхъ узэ­лэжьхэр сыт?
- КIахэ диалектыр зэры­зэзгъэщIэным и ужь ситащ. КIэрашэ Тембот и «Шу закъуэ» романым и лексикэр, КIыщокъуэ Алим и романхэр щIэныгъэ и лъэны­къуэкIэ зэпкърысхыну си мурадщ. А романхэм къахэщыж адыгэ бзылъхугъэ­хэм я адыгэ хьэл-щэныр, я гупсысэкIэр, ахэр къэху­тэныр къалэн зыщысщIыжащ. Апхуэдэуи узыншагъэм ехьэлIа адыгэ псалъэ 483-рэ къэсхутэжащ. Абы иджыри сриплъэжыну си мурадщ.
Тыркум адыгэбзэкIэ ще­кIуэкIауэ щыта дунейпсо егъэджэныгъэ-къэхутэныгъэ конгрессым КIыщо­къуэ Алим и романхэм хэт псалъэжьхэм я гугъу щысщIауэ щытащ. Ап­хуэдэуи мы тхакIуэм и IэдакъэщIэкIхэм хэт псалъэжьхэм зэпкърыхауэ я гугъу щысщIыну лэжьыгъэри согъэхьэзыр.
- Адыгэ литературэм удихьэхыныр къызыхэкIауэ къэплъытэр сыт, нэхъ уигу ирихьа тхакIуэхэм ящыщу хэт сымэ я цIэр къытхуипIуэфын?
- ЗыхэпсэукIа зэманым щекIуэкIа политикэ Iуэху бгъэдыхьэкIэхэр, революцэм, колхоз гъащIэм теу­хуахэр я тхыгъэхэм къыхэ­мыщу, уеджэ пэтми зумыгъэнщIу къысщыхъуу, къы­хэзгъэщыну сыхуейт Нало Ахьмэдхъан, Лъостэн Исуф, Къуиикъуэ Налбий, Нало Заур сымэ. Революцэм теухуауэ щыIэ тхыгъэхэр Iейщ жысIэркъым, цIыху къэс езыр дэзыхьэх тхыгъэхэри, и гум дэ­мы­хьэхэри щыIэщ. Сэ нэхъ къызощтэ адыгэбзэ шэ­рыуэ­кIэ тха тхыгъэхэр. Мы­ри къыхэзгъэщынут: зы ­махуэ дызэбгъэдэсу Црым Руслан зэрыжиIащи, Къуиикъуэ Налбий адыгэм ­игъэва хьэзабыр апхуэдизкIэ псэкIэ зыхищIати, моуэ зы щIыпIэкIэ игъэтIылъу, художникыу абы бгъэды­хьэфакъым, и гъащIэр кIэщI щIэхъуари, адыгэм и узыр, адыгэм и фэм дэкIар хуэмыгъэву абы щIихьы­жари аращ.
КIыщокъуэ Алим и романхэм я гугъу тщIыуэ щытмэ, урысыбзэр къыщыхэхуэ урохьэлIэ. Ауэ иужь­рейуэ итха «Лъапсэ» романым апхуэдэ дагъуэр щынэхъ мащIэщ. Мы тхыгъэм тхакIуэм Iэзэу къы­щегъэсэбэп ДэфэрэджитIым я образыр. Зэман ­зы­ры­зым халъхуами, ­цIыху­бзитIыр лIэужь и лъэны­къуэкIэ тхакIуэм IэкIуэ­лъакIуэу зэпещIэ. Мы романым ущеджэкIэ Достоевскэм и образ къэгъэ­сэбэпыкIэхэр уи гум къэ­мыкIыжу къанэркъым.
Адыгэу нэгъуэщI бзэкIэ тхэхэм я психологиер сэ къызгурыIуэркъым. Уадыгэмэ, адыгэбзэкIэщ узэрытхэни, узэрыпсэлъэни хуейр. Апхуэдэуи, уа­дыгэ­мэ, адыгэ дуней тетыкIи уиIапхъэщ. Уи бзэм лъахъэ зэрытелъар нэсу щызы­хэпщIэр, сэ сэщхьу, хамэ щIыпIэм уи гъащIэ Iыхьэр щепхьэкIауэ уи адэжь щIыналъэм къэбгъэзэжа нэ­ужьщ. «Сэ сыадыгэщ», - жыпIэу уи бгъэм утеуIуэ­жыныр мащIэщ, адыгагъэ пхэмылъмэ, къыбдамы­лъагъумэ.
- Псалъэмакъым и кIэухыу ди щIэджы­кIа­кIуэхэм сыткIэ захуэбгъэзэнт?
- Псом япэрауэ, газетым и лэжьакIуэхэм захуэзгъэ­зэну сыхуейщ: бзэр хъумэ­ным, мыхьэнэ зиIэ лъэпкъ гупсысэхэр утыкум къихьэным теухуауэ лэжьы­гъэшхуэ ивогъэкIуэкIри, фи къалэмыр мыубзэщхъуу, узыншэу лъэпкъым тхьэм фыхуигъэлажьэ. МыдэкIэ щIэджыкIакIуэхэри лъэп­къым и къэкIуэнум, и пщэдейм зэрытегузэвыхьым шэч хэлъкъыми, фи газет напэкIуэцIхэм тхыгъэ куп­щIафIэ куэд кърагъуэтэну тхьэм жиIэ.
- ФIыщIэ пхудощI укъы­зэ­рытхуеблэгъам папщIэ.

Епсэлъар НафIэдз  Мухьэмэдщ.

 

Гукъеуэ

ХамэщIым  дыщышэрджэст

Мы гукъеуэр зейр Сирием къикIыжу хэкум къэзыгъэзэжа Шэр­джэс Тамбийщ. Ар зытхыжу къытхуэзыхьар Иорданием щып­сэуа, адэжь щIыналъэр псэупIэ зыхуэхъужа Исхьэкъэт Фадищ.

Сэ и гугъу сщIыну сыхуейт хамэ щIыпIэм къикIыжахэм ди дежкIэ мыхьэнэ нэхъ зиIэу къэслъытэ IуэхугъуитIым.

Япэр: хэкужьым къэзыгъэзэ­жахэм ятеухуауэ.
«Хэкум къэвгъэзэжыныр къы­зыхэкIар сыт, зауэр къэ­мыхъеямэ, фыкъэкIуэжыну фигу къэкIыу щыта?» - жаIэу мызэ-мытIэу къы­дэупщIахэр щыIэщ. Хэхауэ теп­сэлъыхьыпхъэщ хамэ щIыпIэ ды­къы­щыхутами, ди ­къуэпсыр къыщежьа щIыналъэм и гъунэгъу зытщIыжыныр ди хъуэп­сапIэу дыкъызэрекIуэкIам. ДыкъызыхэкIа лъэпкъым дыкъыхыхьэжу, адыгэ щIыналъэм зылI и быну ды­щызэдэпсэун мурадыр диIэу къэдгъэзэжащ. Адыгэм иIэщ псалъэжь: «Хамэ хэку сыщытхъэ нэхърэ, си ­хэкужь сыщылIэ» жиIэу. А псалъэжьыр хамэ щIыпIэм щагъэу­нэхуа ­гугъуехьхэм къыхэкIауэ къы­золъытэ уи анэдэлъхубзэр пIуры­лъу, уи хабзэ зепхьэжу уи Хэку ущыпсэун нэхърэ нэхъ насып щы­Iэкъым. Аращ дэри, Iэмалыншагъэм дыкъыщрихужьэм, къытлъыкъуэкIар къэдгъэсэбэпу адэжь щIыналъэм дыкъыщIихьэжар.
Пэжщ, хэкужьым къэдгъэ­зэ­жы­нымкIэ зауэр щхьэусыгъуэ тхуэ­хъуащ, ауэ аратэкъым нэхъыщ-хьэр. Хэкум худиIэ лъагъуныгъэр дэ сыт щыгъуи ди гум щыдгъафIэу щытащ, ди адэжьхэм мы щIыналъэм къагъэзэжыну яIа хъуэпсапIэр ди деж нахуапIэ щыхъужащ. Ауэ адэжь щIыпIэм дэ хамэу дыкъыщалъытэ хуэдэу щытщ: Си­рием дэ шэрджэскIэ къыщы­дэ­джэрт, ди хэкум ди цIэр къызэ­рыщраIуэр «сириец» жаIэущ.
ЕтIуанэ Iуэхугъуэу зи гугъу сщIынур Хэкум къэзыгъэзэжахэр псэу­пIэ­кIэ къызэгъэпэща дызэрыхъу Iуэхугъуэрщ…
Япэ махуэхэм къыщыщIэдзауэ жылагъуэ зэгухьэныгъэхэмрэ Кавказым ис ди къуэш, ди шыпхъу­хэмрэ ялъэкI псори къытхуащIэ, ямыIэри дэр папщIэ къагъуэтрэ зыкъытщIагъакъуэу йокIуэкI. Апхуэдэ зэрыIыгъыкIэм апхуэдизкIэ гуш­хуэныгъэ къысхилъхьэрти, сыщыгуфIыкIыжырт ди лъахэм къы­зэ­рызгъэзэжам. Алыхь лъапIэм и шыкуркIэ, Хэкум къыщытпежьа ди къуэш­хэм я фIыгъэкIэ, куэдым я щхьэ яхуэгъэпсэуж хъуащ иджы.
Ауэ, сызэреплъымкIэ, лъэпо­щхьэпо нэхъыщхьэу Къэбэрдей-Балъкъэрым щыIэр лэжьапIэ IэнатIэр зэрымащIэрщ. Уеблэмэ, мы щIы­налъэм исхэми лэжьапIэ тэ­мэму щамыгъуэтыр нэхъыбэщ. Абы къыхэкI­кIэ, дэ тщыщ куэдыр къонэ жылагъуэ зэгухьэныгъэхэм, цIыху гу пцIа­нэхэм ящыгугъыу. Зи гулъытэ къытлъызыгъэс дэтхэнэми, тхузэфIэкIыр аращи, гукIи псэ­кIи фIыщIэ яхудощI. Хамэ щIыпIэм щыпсэу дэтхэнэ хэхэсми и гугъапIэ нэхъыщхьэщ хэкужьым къигъэзэжу абы унэ щиухуэныр, и бынуна­гъуэр зыхуей хуэзэу адэжь щIыналъэм щипIыжыныр, и лъэпкъым зыгуэркIэ хуэщхьэпэныр. Ауэ, къы­зэрыщIэкIымкIэ, ар хуабжьу Iуэху гугъущ.
ЛэжьапIэ IэнатIэ зэрыдмыгъуэ­тым къыхэкIкIэ дэ тщыщ куэдыр ­хэ­хъуэншэщ. Ди гугъащ псэупIэ гуэр дгъуэта нэужь, тэмэму псэун щIэддзэну. Ауэ ди щытыкIэм щIагъуэу зихъуэжыркъым. Пэжым ­ухуеймэ, доукIытэ зэпымыууэ цIыхухэм зыгуэр къеIытхыну, ди щIакхъуэ Iыхьэр ди пщIэнтIэпскIэ къэдлэжьыжыну дыщIохъуэпс.
Нэхъыбэу зыкъызэрытщIагъа­къуэр ерыскъыщ. УкIытэм къы­хэкIкIэ дэ тхужыIэркъым ди сабийхэм щыгъын, вакъэ зэрамыIэр, ­хьэкъущыкъу, ­сабынхэкI хуэдэхэм дызэрыхуэныкъуэр. Дэри дохъуап­сэ, адрей адыгэ уна­гъуэхэми хуэ­дэу, ди сабийхэр зэзэмызэ цIыкIу­фэ­кIу­хэмкIэ дгъэгуфIэну. Абы ди сомыр хурикъуркъым. «ЛэжьапIэ фиIэ?» - жаIэу къыщы­дэуп­щIым деж, ди щхьэр идохьэх…
ГукIи псэкIи фIыщIэ фхудощI хэкум къэзыгъэзэжахэм ядэIэпыкъу дэтхэнэми. Ди дежкIэ зи гупэ къэ­зыгъазэ псоми дыныволъэIу лэжьапIэ гуэркIэ фыкъыддэIэпыкъуну. Дыарэзыщ къуажэми къа­лэми дыщы­лэжьэну. Нэхъыщхьэр ди унагъуэхэр зыхуей хуэдгъэ­зэнырщ.

ЯхузэфIэкIахэмрэ  къапэщылъхэмрэ
 

Кавказым  кIуэ  гъуэгур

Краснодар крайм щыIэ «Адыгэ Хасэм» и тхьэмадэ Сэхъут Аскэр щыгъуазэ дызэрищIащи, иужьрей илъэсиблым нэхъ зи ужь итар зауэр щекIуэкI Сирием щыпсэу ди лъэпкъэгъухэр адэжь щIы­налъэм къешэлIэжынырщ, абыхэм псэупIэ ягъуэтыжынырщ.
Сирием зауэр къызэрыщыхъейрэ ­Урысейм адыгэу минитхум нэблагъэ ­къихьэжащ, абыхэм ящыщу минитIыр хэкум къинащ, адрейхэр Тыркум, европей къэралхэм Iэпхъуэжащ.

Сэхъутым зэрыжиIэмкIэ, мы зи гугъу тщIыхэм ящыщхэр хэкум япэу къыщы­кIуэжар 2012 гъэрщ. Ахэр къэралым зэрыщыпсэурэ 2017 гъэм илъэситху ири­къуа нэужь, абыхэм Iэмал ягъуэтащ гражданствэ къратыну, зи ныбжь нэсахэри дзэм ираджэну. Ди къэралыр хэкум къэзыгъэ­зэжахэм щIыIэ-щIыIэу зэрахущытар къэп­лъытэмэ, хуабжьу ехъулIэныгъэшхуэщ къыт­хыхьэжа щIалэгъуалэм апхуэдэ дзыхь къызэрырагъэзар. Абыхэм яхузэфIэкIащ урысыбзэр зрагъэщIэжу къызыхыхьэжа­хэми яхэзэгъэжыну. Дзэм къулыкъу щып­щIэн папщIэ, абы ухуэхьэзыру, сыт хуэдэ гугъуехьри къызэрызэбнэкIыфынум ухуэгъэпсауэ щытын хуейщ.
Къэралым зэрицIыхум щыхьэт техъуэ тхылъ мы гъэм куэдым къратынущ. Иужьрей зэманым властыр ди хэкуэгъухэм къазэрыдэIэпыкъуным и ужь итщ. ­Сэхъут Аскэр щыгъуазэ дызэрыхуищIа- щи, абы и щыхьэтхэм ящыщщ Адыгэ ­Республикэм и МВД-м ираджэу Арслъэ­ныкъуэ Анзор гражданствэ иджыблагъэ къы­зэ­рыратар. Мы щIалэр хэкум и цIыху ­хъужын папщIэ гугъуехь куэдым Iууащ. ­Фигу къэдгъэкIыжынщи, Арслъэныкъуэр 1994 гъэм, илъэсищым иту, Урысейм и цIыхуу къалъытауэ щытащ. Мы щIалэм и анэ СтIащ Тамарэ и паспортым бынхэр къыщагъэ­лъагъуэ напэкIуэцIым иратхат Анзоррэ абы и шыпхъу нэхъыщIэмрэ. Абы ­къикIырт ахэр ди къэралым и цIыхуу.
2011 гъэм Сирием зауэр щыщIидзам, ­Арслъэныкъуэр Дамаск щеджэрт. И студент визэр къигъэсэбэпу, абы къилъэ­тыкIыу Урысейм къихьэжа щIалэм паспорт къыдихыну абы пыщIа Iуэхухэр щы­зэфIагъэкIыу Мейкъуапэ дэт IуэхущIапIэм зыхуигъэза щхьэкIэ, зыри къыхуащIакъым. Хамэ къэрал IуэхухэмкIэ министерствэми зыпамыщIэу, Дамаск игъэзэжу, и тхылъ Iуэхур посоль­ст­вэм къыщрихуэкIыну абы къы­паубыд. Зи студент визэм и пIалъэр ­иуха щIалэр хабзэм къемызэгъыу зэхэзекIуэу жаIэри, Абхъазым и гъунапкъэм щаубыд икIи ар Адлер дэт хейщIапIэм ират. Хамэ къэралхэм я цIыхухэр пIалъэкIэ щаIыгъ центрым и щхьэ хуимыту нэхъ иужькIэ къыщохутэ. АдэкIэ абы къы­пэ­щы­лъыр залымыгъэкIэ хэкум ирагъэкIыжу Сирием ягъэкIуэ­жынырт.
А зэманым Арслъэныкъуэм и Iуэхум иригузавэу цIыху куэд къызэрыIэтат. Аб­хъазым хуит ищIырт ар и щIыналъэм щыпсэуну. Жылагъуэ зэгухьэныгъэхэм, хабзэм я лэжьакIуэхэр мы Iуэхум къыхы­хьэрт. КъБР-м, КъШР-м, АР-м, Мэзкуу щыпсэу щIалэгъуалэм къагъуэта уэчылхэр къыхашэрт. МылъкукIэ зыкъыщIэзыгъа­къуэхэри мащIэтэкъым. Хэхауэ фIыщIэ хуэщIыпхъэщ Къэрал Думэм и депутат ­Резник Вячеслав. Ар Iуэхум икIэщIыпIэкIэ и ужь ихьащ, УФ-м Хамэ къэрал IуэхухэмкIэ и министерствэм лъэIукIэ захуигъэзащ икIи зыпэрыхьа лэжьыгъэр и кIэм нигъэсащ. Апхуэдэ къулыкъущIэхэр нэхъыбамэ, ди цIыхухэм я Iуэхури нэхъ дэкIынут.

Бзэм и IуэхукIэ

Къэбэрдей конгрессым и тхьэмадэ Бещто Аслъэн зэрыжиIэмкIэ, лъэпкъым дежкIэ хэщIыныгъэшхуэщ анэдэлъхубзэхэм ­хухах сыхьэт бжыгъэр зэрагъэмащIэр, бзэхэр щхьэж и фIэфIыныгъэкIэ яджыну е ямыджыну хуит зэращIыр.
Лъэпкъ мащIэхэр зыхэс лъэпкъышхуэм хэшыпсыхьыжыным и япэ лъэбакъуэщ ар. Адыгэбзэр джыным и Iуэхур къалэхэм щыхэплъэгъуэщ. Узыгъэгузавэщ сыхьэт бжыгъэхэм кIэраудмэ, абы кърикIуэнур. Тырку бзэ гупым ирипсалъэ лъэпкъхэр, Урысейм и мызакъуэу, дуней псом зэры­щыкуэдым къыхэкIкIэ апхуэдэхэм я бзэхэр яхъумэжы­фынуми, дэ ди Iуэхур нэхъ гузэвэгъуэщ - къыдгухьэу, ди бзэм къы­техуэу лъэп­къышхуэ зыри щыIэкъым. Кавказ Ищхъэрэм ис тIэкIурщ адыгэбзэр нэхъ зе­зыхьэу, ар зыхъумэфыну щыIэр. Хамэ къэралым щыпсэу ди лъэпкъэгъухэми иджыпсту бзэр нэхъ ирагъэдж хъуами, хэкужьым бзэ къуэпсыр щыпыдупщIыжу щытмэ, игъащIэкIи зыкъыпхуегъэужьы­жынукъым. Бзэр лъэпкъ фащэщи, ар уимыIэжмэ улъэпкъыжкъым, ар тфIэкIуэдмэ, ди цIэри къэнэжынукъым. Лъэпкъ зэпэщIэувэныгъэхэр къэмыгъэхъунырщ, зытхъумэжынырщ дэркIэ нэхъыщхьэр.

Зэхуэсышхуэм къыщагъэлъагъуэ

«Шэрджэсхэр XXI лIэщIыгъэм зэ­ры­хэпсэукI щIыкIэр» фIэщыгъэр иIэу Шве­цием и Мальмё къалэм щекIуэкIа дунейпсо конференцым щытепсэлъыхьым, Израилым щыIэ Адыгэ Хасэм я лIыкIуэм ­къы­зэрыхигъэщащи, а зэхуэсыр политикэм ехьэлIауэ щытакъым. Абы утыку къыщралъхьащ щIэныгъэ лэжьыгъэхэу линг­вистикэм, антропологием, тхыдэм ехьэлIахэр. Хасэм и лIыкIуэм зэрыжиIамкIэ, абы ­щы­тепсэлъыхьащ демографием, социо­логием, дин хабзэхэм ехьэлIа Iуэхугъуэхэм.
Адыгэ лъэпкъым и тхыдэр зыджа, щIэныгъэлI, профессор, Калифорнием щыщ Уолтер Ричмонд къызэриIуэтамкIэ,  адыгэ­бзэр зэгъэщIэныр, шэрджэс цивилизацэр, абы и щэнхабзэр джыныр щIэныгъэ щхьэхуэу къэунэхуащ икIи мыхьэнэшхуэ иIэщ. Къу­хьэпIэм щыпсэухэм шэрджэсхэр Кавказым щыщ Iыхьэ къудейуэ къалъытэу щытамэ, иджыпсту гурыIуэгъуэщ Кавказыр зыдж е къэ­зыхутэ дэтхэнэми адыгэхэм я тхыдэм, я щэнхабзэм, я бзэм куууэ зыщамыгъэгъуэзауэ я мурадыр ­къазэремыхъулIэнур. Аращ конференц екIуэкIам хэтахэм я гупсысэ нэхъыщхьэр зыхуэкIуэжар.
Адыгэхэр мы дунейм нэхъ лъэпкъыжьу къыщалъытэхэм ящыщщ. Абы и къуэпсыр жыжьэ къыщожьэ. ДэркIэ Iуэхугъуэ ­нэхъыщхьэхэм ящыщщ адыгэу мы щIылъэм тетыр зэшэлIэжа дыхъуныр, зылI и быну дызыкъуэувэжыныр. Хэкум къихьэж дэтхэнэри гугъуехь куэдым Iууэми, ди дэIэпыкъуныгъэмрэ гущIэгъумрэ япэ идгъэ­щу дызэкъуэувэжмэщ, дэ лъэпкъыу дыкъыщызэтенэнур. Ар зыхащIэу щIыналъэхэм щыIэ хасэхэм лэжьыгъэ куэд зэфIагъэкI. Абыхэм я IуэхущIафэхэм щIэджы­кIа­кIуэхэр дяпэкIи щыдгъэгъуэзэнущ.

Уэркъ  Жыраслъэн.

Усэхэр

Бырмамыт  Фэуаз

ЩыIэкъым пэсщI

Мывэ фIыцIэшхуэр къыщIэплъэнщ уи нитIым.
Хьиса и лъахэм ар щожей и куэщI.
Къызэщыунщи удз гъэгъа дахащэр,
Iэр ныхуэпхьамэ, тещхьэлъэнщ уи IэщI.
Фщымыхъу а жысIэр псалъэ зэфэзэщу,
А жысIэм нобэ щыIэкъым сэ пэсщI.
Хэкужь и мыви и дахагъи хуэлIэ
КъысфIощI ихьауэ нобэ щIапIэ нэщI.
Щхьэгъубжэ лъабжьэм зыщеIэт жыгыщIэм,
Абдж зэщIэлыдэм доджэгу дыгъэ бзийр.
А псор илъэтмэ, хъунущ зэуэ гущIэр
Бзууншэ абгъуэ, бгынэжа псыкъуий.
Иордание, Сыуелыхь

Шурдым  Къундет

Мывэр мэгыз

Сыт, уIэгъэ ухъуа, си дахэ?
Уафэм соплъри согулэзыр.
Мывэ дзакIэр арщ сщхьэщызыхыр,
СигъэхыщIэу къысхуэкIуэ узыр.

Сэ сыхамэщ, сигъэхут уи гум.
Сащошынэр сатуущI лъахэм,
СыкъагъапцIэу къыщыздэджэгукIэ,
Сащошынэр уи хьилэшыхэм.

Сащошынэр лIыгъэ гу пцIанэм,
Уахътыншагъэр зи натIэу хъуам.
А шынагъуэм сащихъумэну
Дунейм зыри къытемыхъуа…

СотIысхьэри мывэр мэгызыр,
Гузэвауэ мэщэIу тенджызыр.
Австрие, Инсбрук

ХЬЭВЖОКЪУЭ Маждэ

Къэбэрдейр япэ щыслъэгъуам

Си псэр егъафIэ си Хэку дахащэм,
Фыкъысхуэупсэу тыгъэ схуэфщIам,
ЗыхещIэр нобэ къару иныщэ
Гухэлъ гуапагъкIэ мы сигу вгъэнщIам.

Гъунэ зимыIэщ а гугъэ дахэр,
Ар къыдэхуэжу хэткIи куэдынт.
ГъащIэм и IэфIыр иджы си лъахэщ,
Мы дунеягъэр сэркIэ жэнэтщ.

СрихьэщIэ лъапIэщ адэжь щIыналъэм,
ГурыщIэ къабзэр сэ си андезщ;
Уэ бдэслъэгъуакъым зы фэрыщIыгъэ -
Сыбогъэгушхуэ, дзыхь узогъэз.

Дамэ схуэхъуакIэщ сэ насып иныр,
Къуалэбзу цIыкIуу псэм къелъэтыхь.
Сыхъуащ нэхъ бжьыфIэ, уэращ си диныр,
Уи лъагъуныгъэм си псэр и тыхьщ.

США, Нью-Йорк

КЪЭЗАН  Яхья

Къэхъуу щытмэ

Быным папщIэ псэр етыфыр анэм,
Ауэ Хэкум щагъэпуд и щIыхь
Къэхъуу щытмэ, къэмыланджэу анэм
Быныр хуещIыр Хэкум щхьэузыхь.

И бын тIасэм къыщIэнами пIэкур,
ХуэдмыщIыф дэ анэм зы гукъанэ:
Анэм папщIэ жытIэркъым дэ «Хэку»,
Хэкум папщIэ жыдоIэф «Хэку-анэ».

США, Патерсон

Поделиться: