(Къэбэрдей-Балъкъэрым и регбим и тхыдэм щыщ Iыхьэхэр)
Тбилиси и «Динамо»-мрэ «Гантиади»-мрэ Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым и студентхэр Налшыкрэ Нарткъалэрэ зэрыщыдэджэгуа щIыкIэр зылъэгъуа е и хъыбар зэхэзыхыжа щIалэгъуалэр регбим ди щIыпIэм псынщIэу щыдихьэхащ. Ди командэм и къызэгъэпэщакIуэ икIи и тренер Лобжанидзе Александр иджы зыхэплъэни къызыхихыни и куэдт.
ЩIымахуэм и кIыхьагъкIэ ди щIалэхэм ерыщу загъэсами, абыхэм я нэхъыбэр зы зэIущIи хэтатэкъым икIи я зэфIэкIыр здынэсыр гъэунэхун хуейт. Зэи къэмыхъуауэ, япэ дыдэу Налшык и «Спартак»-м къыпэщылъ Урысей Федерацэм и чемпионатым зэрыхуэхьэзырыр зэгъэщIапхъэт. Арати, здырагъэблэгъа Куржым (Грузием) кIуащ. Абы щыIущIэнут Тбилиси и «Динамо»-мрэ я къалащхьэм и еджапIэ нэхъыщхьэхэм я студентхэм я командэ къыхэхамрэ.
Налшык илъэс ныкъуэ ипэкIэ щрагъэкIуэкIа зэIущIэм хуабжьу къызэрыщыхагъэзыхьар зыщIэж «Динамо»-м хэтхэм джэгур жыджэру икIи зэщIэкъуауэ ирагъэжьащ. «Спартак»-м и фащэр ящыгъыу губгъуэм къихьат Мамедовыр, ТхьэмлIокъуэр, Суржинскэр, Паджишвили, Къуэжакъыр, Лобжанидзе Г., Къарэжьыр, Лобжанидзе А., Зайцевыр, Щхьэцэр, Смойловыр, Бжьахъуэр, Бахъсэныр, Бэрэгъуныр, Бэджыдэр, Гъэунэр, Балъкъэрыр, Ковалёвыр. Ди щIалэхэм куржыхэм пагъэувыфын зэкIэ яIэтэкъым. Арати, СССР-м и командэ къыхэхам щыджэгу Кизирие зи пашэ хэгъэрейхэр 28:3-уэ текIуащ. Апхуэдэу щыт пэтми, Куржым РегбимкIэ и федерацэм и тхьэмадэ Акоповым зэIущIэ нэужьым жиIащ: «Сэ куэд щIауэ слъэгъуакъым Налшык къикIахэм хуэдэ щIалэ Iэчлъэчхэр. Пэжщ, абыхэм техникэкIэ я Iэзагъым иджыри хагъэхъуэн хуейщ, ауэ зэпэщIэтыныгъэхэм зэи къыщикIуэтыркъым. Быдэу си фIэщ мэхъу «Спартак»-р Урысей Федерацэм щыпашэхэм ящыщ зы зэман кIэщIым къриубыдэу зэрыхъунур».
КъыкIэлъыкIуэ махуэм ди щIалэхэр «Буревестник»-м IущIащ. ПсынщIэу регбим зэрызыхуагъасэм и щыхьэту абыхэм фIы дыдэу зыкъагъэлъэгъуащ икIи 14:9-уэ хэгъэрейхэр хагъэщIащ.
Куржым щрагъэкIуэкIа зэныбжьэгъугъэ зэIущIитIым ди щIалэхэм дерс хъарзынэхэр къыхахащ. Абы и щыхьэтщ накъыгъэм (майм) и 2-м Налшык щекIуэкIар. Ди студентхэм кърагъэблэгъат Ереван и «Спартак»-р.
Джэгум и кIыхьагъкIэ налшыкдэсхэм я тепщэныгъэр инащ. Арати, 34:16-у армянхэм ефIэкIащ.
1969 гъэм бадзэуэгъуэм (июлым) и 13-м Урысей Федерацэм регбимкIэ и зи чэзу чемпионатым щIидзащ. Япэ дыдэу абы ди республикэм и щIыхьыр щихъумэну хыхьащ Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым къыщызэрагъэпэща Налшык и «Спартак»-р.
Гупищу гуэшауэ зэхьэзэхуэм хэтт командэ пщыкIутI. Ди щIалэхэм хьэрхуэрэгъу къахуэхъуащ Белгород, Таганрог, Воронеж къалэхэм я регбистхэр. Дэтхэнэ гупми я командэ нэхъыфIитIыр финалым щызэIущIэжынут. Ар бадзэуэгъуэм и 19-м щыщIэдзауэ тхьэмахуэкIэ ди республикэм щекIуэкIынут икIи зэпеуэм япэ увыпIищыр къыщызыхьхэр фокIадэм (сентябрым) щIэзыдзэну СССР-м и чемпионатым хэтыну Iэмал ягъуэтынут.
Налшыкдэсхэр зыхэхуа ещанэ гупыр Белгород щыджэгуащ. ПэщIэдзэ зэIущIэм ди щIалэхэр япэщIэтащ Таганрог и командэ лъэщым.
Зэхьэзэхуэ куэдым хъарзынэу нэхъапэм зыкъыщызыгъэлъэгъуа я хьэрхуэрэгъухэм Къэбэрдей-Балъкъэрым икIахэр къапимыкIуэта дэнэ къэна, япэ дакъикъэхэм щыщIэдзауэ ахэр хуабжьу хагъэзыхьу хуежьащ. Апхуэдэ ебгъэрыкIуэныгъэхэр таганрогдэсхэм куэдрэ яхуэхьакъым. Штрафнойуэ 3 Iэзэу игъэзащIэри, Налшык и «Спартак»-р псынщIэ дыдэу 9:0-у япэ ищащ. КъыкIэлъыкIуэу Зайцевым, Смойловым, Щхьэцэм я хьэрхуэрэгъухэм я «къалэр» къащтащ. Арати, 18:0-у ди щIалэхэр я япэ официальнэ зэIущIэм щытекIуащ.
КъыкIэлъыкIуэм налшыкдэсхэр щадэджэгуащ Воронеж къикIахэм. ЗэпэщIэувахэм зэхьэзэхуэм бжьыпэр щызэдаIыгът, пэщIэдзэ зэIущIэхэм зэрыщытекIуам къыхэкIыу.
Воронеждэсхэр къэралым щынэхъыфI командитхум куэд щIауэ хабжэрт. Апхуэдэ гупсысэр щIагъэбыдэжу, ди «Спартак»-м дэджэгун ирагъэжьащ икIи мыгувэу 11:0-у япэ ищащ.
Загъэпсэхуу къихьэжа иужькIэщ ди щIалэхэм зыкъыщызыкъуахар. Абыхэм тепщэныгъэр яубыдыпащ икIи бжыгъэр 9:11-м нагъэсыну яхузэфIэкIащ. АрщхьэкIэ нэхъыбэ къайхъулIакъым. Иджы псори щызэхэкIынур кIэух зэIущIэрат. Ар тынш зэрымыхъунур къыбгуригъаIуэрт хэгъэрейхэм зэрадэджэгунум.
Регбир цIыху пщыкIутху-пщыкIутху зыхэт командэхэр щызэпэщIэт спорт лIэужьыгъуэщ. Дэтхэнэ зыми и зэфIэкIым, ахэр зэрызэкъуэтым елъытащ гупым и ехъулIэныгъэр. Абы и лъэныкъуэкIэ дагъуэншэу къыщIэкIащ Налшык и «Спартак»-р. Мыхьэнэшхуэ зиIэ кIэух зэIущIэм ар зылI и быну утыку къихьащ икIи, Белгород и командэр 25:0-у хигъащIэри, Къэбэрдей-Балъкъэрым щекIуэкIыну финалым хэтыну Iэмал къезыт етIуанэ увыпIэр зыIэригъэхьащ.
Гуп зэпеуэм фIы дыдэу зыкъыщагъэлъэгъуат Щхьэцэ Леонид, Къуэжакъ Тимур, ТхьэмлIокъуэ Заур, Савенкэ Игорь. Псом хуэмыдэу лъэщат «НэхъыфIу ебгъэрыкIуам» и саугъэт щхьэхуэр зыхуагъэфэща Бжьахъуэ Ахьмэд. «Гъуащхьэхъумэныкъуэ нэхъыфI» хъуащ Налшык и «Спартак»-м и къызэгъэпэщакIуэ икIи и капитан Лобжанидзе Александр.
Мыгувэу Прохладнэ къалэм къыщызэхуэсащ гуп къэс япэ увыпIитIыр щызыубыда командихыр. Ахэр щIэбэнынут Урысей Федерацэм и медаль лъапIэхэмрэ Совет Союзым и чемпионатым хуэзышэ Iэмалымрэ.
Дауи, Къэбэрдей-Балъкъэрым къэкIуахэр гуп лъэщ защIэт икIи хэгъэрейхэр абыхэм япэщIэтыгъуей хъунут. Ар наIуэ ищIащ япэ дыдэ зэIущIэм – къэралым и чемпиону икIи спортым и мастеру цIыхуибгъу зыхэт Мэзкуу областым и ВВС-м Налшык и «Спартак»-р бжыгъэшхуэ дыдэкIэ, 42:3-уэ, къыхигъэщIащ. АдэкIэ ущIэныкъуэкъуэжын щыIэтэкъым.
Апхуэдэу щыт пэтми, къызэрызэрагъэпэщрэ илъэс фIэкIа мыхъуа икIи япэ дыдэу зэхьэзэхуэ иным хэта ди щIалэхэм еплIанэ увыпIэр Урысей Федерацэм и чемпионатым къыщахьащ. Ар хуабжьу ехъулIэныгъэ инт!
Мыгувэу зэхэтащ «Спартак» ДСО-м и Совет Нэхъыщхьэм и чемпионат. Ар щекIуэкIащ Налшык, Прохладнэ, Тырныауз, Нарткъалэ, Орджоникидзе (иджы Владикавказ). Къэралым и командэ лъэщхэр къызэрытхуеблэгъам, абыхэм я джэгукIэфIым цIыхухэр зэреплъам Iэмал къитащ ди щIыпIэм регбим нэхъри зыщиужьыну. Абыхэм яхэтт Киев, Мэзкуу, Ленинград (иджы Санкт-Петербург), Тбилиси, Ереван къикIахэр. Мыхьэнэшхуэ иIащ ди регбистхэм хъарзынэу зэхьэзэхуэм зыкъызэрыщагъэлъэгъуами.
Япэ зэIущIэм Налшык и «Спартак»-р ленинграддэсхэм къыхагъэщIат, зыкIи къапимыкIуэта пэтми. Абы иужькIэ ди щIалэхэр зэкIэлъхьэужьу ефIэкIащ Киев, Мэзкуу, Тбилиси, Ереван я командэ лъэщхэм икIи зэхьэзэхуэм етIуанэ увыпIэ лъагэр щаубыдащ.
Нобэми «Адыгэ псалъэм» и корреспондент, абы щыгъуэм КъБКъУ-м и тхыдэ-филологие факультетым и ещанэ курсым щеджэ Шал Мухьэмэд 1969 гъэм дыгъэгъазэм (декабрым) и 26-м къыдэкIа «Университетская жизнь» газетым къытрыригъэдзат ди регбистхэм а гъэм ирагъэкIуэкIа иужь зэIущIэм теухуа тхыгъэ кIэщI: «МГУ-м и студент командэр регбимкIэ къэралым щынэхъыфIхэм ящыщ зыщ, - дыкъыщоджэ абы. - Ар зэIущIэм фIыуэ хуэхьэзырт икIи текIуэныгъэм хуэпабгъэт. АрщхьэкIэ ди щIалэхэри къикIуэтынутэкъыми, джэгум и япэ Iыхьэр зэрытемыгъакIуэу, 3:3-уэ, иухащ. Налшыкдэсхэм я лъэщагъымрэ жыджэрагъымрэ хьэщIэхэм я техникэ лъагэр къыпэщIагъэуват.
Загъэпсэхуауэ къызэрихьэжу, ди студентхэм тепщэныгъэр яубыдащ. Щэнейрэ абыхэм топыр хьэщIэхэм я щIыналъэм щрагъэтIылъэхащ икIи 15:6-уэ япэ ищащ. АдэкIи ахэр нэхъыфIащ. Арати, МГУ-мрэ КъБКъУ-мрэ я еджакIуэхэм регбимкIэ я зэныбэжьэгъугъэ зэIущIэр хэгъэрейхэм я текIуэныгъэкIэ 19:8-уэ иухащ».
Мис апхуэдэу гъуэгу махуэ теуващ Налшык и «Спартак»-р 1969 гъэм. Япэ дыдэу зыхэта Урысей Федерацэм и чемпионатым ар еплIанэ щыхъуат, «Спартак» ДСО-м и Совет Нэхъыщхьэм и зэхьэзэхуэм дыжьын медалхэр къыщихьат, къищынэмыщIауэ, Армением и чемпионат зэIухами етIуанэ увыпIэр щиубыдат. Ар лъэ быдэкIэ хуэкIуэрт Урысейм и чемпионыгъэм!
