Гъуэзэджэрэ шэрыуэу

«Абхъаз-адыгэбзэхэм я гуащIэр, я дахагъэр хыболъагъуэ я бзэм хэлъ зы гъэщIэгъуэнагъым: гупсысэр кърипIуэтэну гъуэ­зэ­джэу, урипсэлъэну шэрыуэу, уригушыIэну гухэхъуэу, хъуэхъу ири­п­Iэтыну хуэдэ зэрыщымыIэмкIэ», - апхуэдэ псалъэ дахэхэр, Iущхэр ди анэдэлъхубзэм хужиIащ Аб­хъазым и цIыхубэ усакIуэ, Къэ­бэрдей-Балъкъэрым и цIыхубэ тха­кIуэ Шинкубэ Бэгърат. Пэжу, щIэныгъэлI цIэрыIуэ куэдым ­къа­лъытэ ди бзэр дуней псом щынэхъ пасэрей дыдэхэм, гъэ­щIэгъуэныщэхэм, купщIафIэхэм ящыщу, ар Азие Ипщэм щыIауэ кIуэ­дыжа бзэхэм я щэхухэр къэ­хутэнымкIэ «IункIыбзэIух» хъуфыну.

А лъэпкъ хъугъуэфIыгъуэ иным къыпкърыкI къарум дуней псом щыпсэухэм къарегъащIэ дэ дызы­хэпсэукI дунейр, зетхьэ хабзэхэмрэ щэнхабзэмрэ зыхуэдэр, дбгъэдэлъ щIэныгъэмрэ зэхэщIыкIымрэ. Ауэ щыхъукIи, къэралым анэдэлъхубзэм хуищI гулъытэм емылъытауэ, зи бзэм пщIэ хуэзымыщIыж куэдым гъащIэм дащрохьэлIэ. А Iуэхугъуэм егъэпIейтей лъэпкъым и цIыху пэрытхэр, хэкупсэ нэсхэр. Ады­гэбзэм зиужьыным, зиузэ­щIыным и Iуэхум иригузавэхэм ящыщщ курыт школхэм ар ще­зыгъэджхэри. Абыхэм сащыщщ сэри. Аруан щIыналъэм хыхьэ ­Къэхъун къуа­жэм дэт курыт школ №1-м адыгэбзэмрэ литературэмрэ щызогъэдж илъэс 35-м нэсауэ. Жэуап­лыныгъэ зыпылъ а IэнатIэм гурэ псэкIэ пэрыт дэ, егъэджа­кIуэ­хэмрэ гъэсакIуэхэмрэ, фIыуэ къыдгуроIуэ сабийр хэкупсэу, и анэдэлъ­хубзэм пщIэ хуищIу, ар Iурылъу ­къэгъэтэджыныр лъэпкъ гъэсэ­ныгъэкIэ дызэджэ унэтIыныгъэм и къалэн нэхъыщхьэу зэрыщытыр. Апхуэдэ лэжьыгъэм и жэрдэм­щIакIуэу икIи зэхэублакIуэу щытын хуей цIыхухэм ящыщщ анэдэлъ­хубзэмкIэ егъэджакIуэхэр. Лъэп­къ­псо мыхьэнэ зиIэ а Iуэхур ны­къу­саныгъэншэу зэфIэхыным гулъытэ хэха хуэсщIу си лэжьыгъэр зэ­рес­хьэкIыным сыхущIокъу.
Си дерсхэр купщIафIэу икIи хьэ­лэмэту, щIэщыгъуэу икIи гукъинэу зэрызухуэным солIалIэ. Лэжьы-гъэм къыщызогъэсэбэп егъэджэ­ныгъэ-гъэсэныгъэ методикэм къы­хы­хьэ IэмалыщIэхэр. Апхуэдэу куп­щIа­фIэу, екIуу, гъащIэм и лъэ­ны­къуэ куэд къызэщIиубыдэу ухуа хъуат «Си бзэ - си псэ, си дуней» ­республикэпсо зэпеуэм и утыку ­къисхьа дерсыр. Къэралым, республикэм щыщыIэ иджырей жы­лагъуэ-политикэ щытыкIэм пэджэж хуэдэт абы и темэр: «Лъэпкъхэм яку дэлъ зэныбжьэгъугъэр мамырыгъэм и джэлэсщ», «Зэкъуэш псори зы анэ къилъхуркъым», ­«Благъэ жыжьэ нэхърэ - гъунэ­гъуфI», «Махуаем бгъуэтыжыр ныб­жьэ­гъуфIырщ», «ЗэкъуэшитIрэ ­дзитI зыIут къамэрэ» - игъащIэми ди лъэп­къым къадекIуэкI мы пса­лъэжь­хэм ящыщ дэтхэнэри къы­хуеджэныгъэ хуэпщI хъунут 6-нэ классым адыгэ литературэмкIэ щез­­гъэкIуэкIа дерсым. Апхуэдэ лэ­жьыгъэхэмкIэ дэ ныбжьыщIэхэм псэ­кIэ зыхедгъэщIэн хуейщ лъэпкъ­хэм яку дэлъ зэныбжьэгъугъэмрэ цIыхугъэ зэхущытыкIэ дахэмрэ ­гъащIэм и IэфIыр куэдкIэ зэрелъы­тар. А мурадыр сиIэу сэ тегъэщIапIэ сщIат адыгэ тхакIуэ Що­махуэ Амырхъан и къалэмыпэм къы­пыкIа «ЗэкъуэшитI» Iуэтэжыр. Тхыгъэр зытеухуар адыгэ щIалэ цIы­кIур балъкъэр унагъуэм къы­зэ­ращтар, а ныбжьыщIэхэр, лъэпкъ зы­­рызым къахэкIами, зэш зэ­ры­зэхуэхъуар арат. Иджыблагъэ ди щIыналъэм къыщыхъуа Iуэхугъуэ мыщхьэпэхэм лъэпкъ зэпэщIэувэ къыхэкIынкIэ зэрыхъунур, мамы­рыгъэмрэ зэгурыIуэныгъэмрэ зэры­нэхъапэр апхуэдэ щапхъэхэмкIэ ныбжьыщIэхэм къагурыдгъэIуэну дыхэтщ егъэджакIуэхэр, пщIэрэ зэ­худэчыхрэ цIыху псоми яку дэлъын зэрыхуейми къыхуедджэу.
Зи анэдэлъхубзэм, зи лъэпкъ хабзэмрэ тхыдэмрэ зыщIэ, абыхэм пщIэ яхуэзыщIу къэхъу щIэблэм куэдкIэ ущыгугъ хъунущ. НэгъуэщI лъэпкъхэм я бзэхэм, щэнхабзэхэм пщIэ зэрыхуащIын хуейм къыхуедджэурэ, сабийм и гупсысэм хэдухуэнэн хуейщ ди адыгэбзэм хуэдэу бзэ дахэ, шэрыуэ куэд дунейм зэрытемытыр. А псалъэхэм я щыхьэтщ дуней псом щыцIэ­рыIуэ еджагъэшхуэхэм ди бзэм ­хужаIэхэр. Абы и щапхъэщ урыс еджагъэшхуэ Трубецкой Николай ди бзэм хужиIа псалъэ хэIэтыкIа-хэр: «А бзэм (адыгэбзэм) и макъ зэ­хэлъыкIэр апхуэдизкIэ телъыджэщ, плъыфэбэщи, жьыбгъэ фийр, ­пщIащэ пылъэлъыжам и щхъыщхъыр, псы уэрым и макъыр, щIым и бэуэкIэр, псыхъуэм хэлъ мывэхэр зэрызэунтIэIур, гу къеуэкIэм и дау­щыр, къуалэбзум я уэрэдыр, нэ­гъуэщI куэди зэхыбох абы ущы­щIэ­дэ­IукIэ. Апхуэдэ макъамэ зэ­щIэ­жьыуэр къызэрыбгурыIуэнур зыщ: адыгэхэм я бзэр нэщIысащ дунейм и къэхъугъэ псори кърипIуэ­тэну. Аращ ар къызэрымыкIуэу зы­гъэ­дэ­хэжри».
Ди блэкIари ди нобэри къэзыгъэлъагъуэу, ди тхыдэр, хабзэр, щэнхабзэр къэкIуэну щIэблэхэм яхуэзыхъумэу щыIэр анэдэлъхубзэрщи, ар хъумэным, егъэ­фIэ­кIуэ­ным хуэгъэпса хъуэпсапIэхэр лъэп­къым тщыщу зыкъэзылъытэж дэтхэнэми игу илъын хуейщ. Зэи зы­щыд­гъэгъупщэ хъунукъым ди уса­­кIуэшхуэ Бещтокъуэ Хьэбас бзэм хужиIа псалъэ шэрыуэхэр. Ахэр зыхэт усэ гъуэзэджэри кIэух ­хузощI си тхыгъэм:
 
Бзэр тIэщIэкIмэ, дылъэпкъкъым.
Акъыл ин ухуэмей
КъыбгурыIуэу а тIэкIур
Утетыну дунейм.
Бзэм и макъхэм ди тхыдэр,
Ди лъыр, ди псэр хэпщащ.
Бзэр тхъумэну зымыдэр
Ди биям къагъэщIащ.
Бзэр тIэщIэкIмэ, досыкIыр,
ТIэщIэкIами дрикъунт.
КIуа лIэщIыгъуэм лъыкIпсыкIым
Хипщэжар сыт хъужын?
Бзэр тIэщIэкIмэ, докIуэдыр.
Лъы зыщIэтыр фысакъ.
Псы зыщIэтыр текIуэту,
ВгъэIу бзэ хуабэм и макъ.

ГЪАЩТЭ Анетэ, Къэхъун къуажэм дэт курыт школ №1-м и егъэджакIуэ. Аруан щIыналъэ
Поделиться:

Читать также: