Адыгэ усакIуэ, IуэрыIуатэдж, жылагъуэ лэжьакIуэ цIэрыIуэ КIубэ Щэбан къызэралъхурэ илъэси 130-рэ ирикъуащ.
Лъэпкъым и тхыдэм хэмыгъуэщэн лъагъуэ, Iэужь дахэ къэзыгъэна адыгэ щIалэр 1890 гъэм Адыгейм хыхьэ ХьэкIуринэхьэблэ къыщалъхуащ. Я къуажэм дэт курыт еджапIэр, мыдрисэр къиуха иужькIэ, 1917-1919 гъэхэм Налшык къалэ щыIэ дин IуэхущIапIэм щеджащ. 1925 -1927 гъэхэм Ленинград (иджы Санкт-Петербург) дэт семинарием и щIэныгъэм щыхигъэхъуащ. Ар езыгъэджахэм ящыщщ академик Марр Николай. 1926 гъэм КIубэ Щэбанрэ Шумэныкъуэ Гуащэнагъуэрэ унагъуэу тIысыжащ.
1928 - 1934 гъэхэм Щэбан Краснодар дэт педагогическэ, театральнэ техникумхэм адыгэбзэр щригъэджащ. Луначарскэм и цIэр зэрихьэу Москва дэт Театр гъуазджэхэмкIэ институтым ирагъэблагъэри, илъэситIкIэ щылэжьащ. Адыгейм и щIэныгъэ-къэхутакIуэ институтым адыгэбзэмрэ IуэрыIуатэмрэ джыным щелэжьащ. 1943 гъэм КIубэ Щэбан IэмалыншагъэкIэ хэкум икIын хуей хъуащ.
Илъэс 30-м щIигъукIэ хамэ щIыпIэ щыпсэуами, Щэбан къызыхэкIа лъэпкъым махуэ къэси хуэлэжьащ. ИлъэсищкIэ Германием щыпсэуа иужькIэ Тыркум Iэпхъуэри, а къэралыгъуэм зэрыщыIа зэманым сэбэпынагъышхуэ пылъу къигъэсэбэпащ. Тыркум и адыгэ къуажэхэр къызэхикIухьурэ, IуэрыIуатэр зэхуихьэсыжащ, уэрэдыжьхэр итхыжащ. Апхуэдэуи Иорданиемрэ Сириемрэ щыпсэу адыгэхэм ящIэж IуэрыIуатэмрэ уэрэдыжьхэмри мымащIэу зэщIикъуэжащ абы.
1956 гъэм ар Франджым Iэпхъуэри, илъэсищкIэ Канны щыпсэуащ. Зэхуихьэса лэжьыгъэхэр а лъэхъэнэм гупсэхуу зэригъэзэхуэжащ. Дуней псом къыщацIыху щIэныгъэлI Дюмезиль Джордж КIубэр иригъэблагъэри, Париж дэт Сорбонн университетым адыгэхэм я лъэпкъ творчествэр илъэсиплIкIэ щригъэджащ. Абы иужькIэ Америкэм и Штат Зэгуэтхэм Iэпхъуэри, щыпсэуащ. 1974 гъэм, и ныбжьыр илъэс 84-м иту, ар Паттерсон къалэм (США) дунейм щехыжащ. ЩыщIалъхьэжари аращ.
Лъэпкъ щэнхабзэм зегъэужьынымкIэ КIубэ Щэбан къызэрымыкIуэу лэжьыгъэшхуэ ищIащ. Ар усакIуэт, тхакIуэт, уэрэдуст, уэрэджыIакIуэт, курыт еджапIэм щIэсхэр зэреджэну тхылъ япэу зыгъэхьэзырахэм ящыщт. Уэрэдымрэ къафэмкIэ япэ Адыгей ансамблым и художественнэ унафэщIу щытари аращ. IуэрыIуатэдж, щIэныгъэлI, адыгэхэм я япэ критикхэм хабжэ. Лъэныкъуэ куэдкIэ зэфIэкI лъагэхэр къэзыгъэлъэгъуа а адыгэлIым и цIэр лъэпкъым и тхыдэм дыщэ хьэрфкIэ хитхэжащ. Абы щыхьэт техъуэ Iуэхугъуэ куэд щыIэщ.
«КIубэ Щэбан адыгей IуэрыIуатэр фIыуэ зыщIэж зырызхэм ящыщщ, абы цIыхубэ уэрэдыжьрэ «нарт» эпосым хыхьэ уэрэду 300-м щIигъу гукIэ ещIэ. Адыгэхэм я лIакъуэхэм я уэрэд гъэIукIэм иIэ щхьэхуэныгъэхэм фIы дыдэу щыгъуазэщ, езым уэрэд дахэ дыдэхэр зэхелъхьэ» - «Адыгэ уэрэдхэр», «Адыгские (Черкесские народные песни и мелодии» тхылъым щитхащ Гребнев А.
«ЗэфIэкI лъагэ зыбгъэдэлъ КIубэ Щэбан усакIуэщ икIи уэрэдус Iэзэщ. Абы и Iэдакъэ къыщIэкIа уэрэдхэм я нэхъыбэр адыгейм къафэмрэ уэрэдымкIэ и ансамблым егъэзащIэ, щыхьэт тохъуэ «Большевик» газетыр 1923 гъэм.
КIубэ Щэбан и тхылъих хамэ къэралхэм адыгэбзэкIэ къыщыдэкIащ. Зауэм ипэ лъэхъэнэм КIубэм абы и уэрэдхэр «Апэрэ лъагъу» (1929 гъэ), «Шахъо» (1939 гъэ), къыдэкIыгъуэхэм ихуащ.
«Шахъом и оред», «ЛэжьэкIо оред», «Мыекъуапэ - тимэфэкI мафэ» нэгъуэщIхэри, апхуэдизкIэ цIыхум я гум дыхьащи, цIыхубэ уэрэду фIэкIа зымыщIэр нэхъыбэщ. Сыт и уасэ и сабий уэрэдхэр - нобэр къыздэсым абыхэм я щIэупщIэр кIуэщIыркъым.
КIубэ Щэбан и лэжьыгъэ нэхъыщхьэхэщ «Алфыбэ», хамэ къэрал щыпсэу ди лъэпкъэгъухэр зэреджэн «Уитжыд» тхылъхэр. Апхуэдэуи абы и къалэмым къыщIэкIащ «Гъундж», «Адыгэ пщыналъ»,«Адыгэ орэдыжьхэр», «Адыгэ псалъэхэр», «Адыгэ IуэрыIуатэ» къыдэкIыгъуэхэр.
Хэкум, адэжь щIыналъэм пэIэщIэу илъэс куэдкIэ псэуа КIубэ Щэбан зыгъэхуабэр абы хуилэжь IуэхуфIхэрт. ИкIи и IэдакъэщIэкI зыбжанэ Адыгейм хуигъэпсащ. И иужьрей лэжьыгъэхэм ящыщщ куэдым фIыуэ ялъэгъуа «Си оред» уэрэдыр. Ар хэкур зыфIэкIуэда, абы пэIэщIэу псэуа Щэбан и гъыбзэу къалъытэ.
КIубэм и щхьэкIэ къе- мыхъулIар и IэдакъэщIэкIхэм яхузэфIэкIащ - адэжь хэку къагъэзэжауэ щыпсэу къудейкъым, атIэ ахэр адыгэ унагъуэ куэдым щохьэщIэ, икIи зэхыхьэ щIагъуэ къанэркъым ящыщ щамыгъэзащIэу. Абы нэхъ насып сыт щыIэ апхуэдиз илъэскIэ хамэ щIыпIэм зи адыгэгур хуэсакъыу щызыхъума, лъэпкъым хуэлэжьа адыгэлIым дежкIэ?!