БлэкIа лIэщIыгъуэм и 60 гъэхэм Налшык и «Спартак»-м и капитану щытахэщ Николаенкэ Владимир (1962 - 1965 гъэхэм), Iэпщэ Александр 1965 гъэ), Литвинов Борис (1966 гъэ). Дэтхэнэми хэлъхьэныгъэшхуэ хуищIащ Къэбэрдей-Балъкъэрым футболым зыщиужьыным.
Къэбэрдей-Балъкъэрыр зыкIи зымыхъуэжа Николаенкэ Владимир
1935 гъэм щIышылэм (январым) и 9-м Николаенкэ Владимир Налшык къыщалъхуащ. Топ джэгуным зыщыхуигъэсари абы япэ лъэбакъуэхэр щыхуичари мыращ. Ар яхэтащ 1959 гъэм мэлыжьыхьым (апрелым) и 18-м ди тхыдэм щыяпэу Налшык и «Спартак»-м хэту союзпсо утыку ихьахэм. Абы щыгъуэм ди щIалэхэм Къэбэрдей-Балъкъэрым и къалащхьэм 2:1-уэ щыхагъэщIат Армением и Ленинакан къалэм и «Ширак» командэр.
Нэхъ ипэжкIи, 1953 гъэм щыщIэдзауэ ар Налшык и «Спартак»-м щыджэгуащ, зэхьэзэхуэ зэмылIэужьыгъуэхэм хэту. Къэбэрдей-Балъкъэрым и командэ къыхэхам и щIыхьри мызэ-мытIэу ихъумащ. Ар ящыщщ ди «Спартак»-м 1965 гъэм Урысей Федерацэм и чемпион цIэр къыхуэзыхьахэм.
Псори зэхэту Къэбэрдей-Балъкъэрым и командэ нэхъыфIым хэту Николаенкэ Владимир союзпсо утыкум зэIущIи 151-рэ щригъэкIуэкIащ. Абыхэм топ пщыкIуз я хьэрхуэрэгъухэм щахудигъэкIащ. Иужь дыдэу абы Налшык и «Спартак»-м и фащэр щыщитIэгъар 1966 гъэм жэпуэгъуэм (октябрым) и 16-рщ. А махуэм Ригэ къалэм ди щIалэхэр щIыпIэ «Даугава»-м щыIущIат.
Iэпщэм и къэгъэзэжыныгъэ
Тбилиси и «Динамо»-м хэту 1964 гъэм Совет Союзым и чемпион хъуауэ икIи «СССР-м спортымкIэ и мастер» цIэ лъапIэр къыфIащауэ Iэпщэ Александр къыкIэлъыкIуэ илъэсым Къэбэрдей-Балъкъэрым къигъэзэжащ. IэщIыб хуэщIакъым абы ехъулIэныгъэм и гъуэгум тезыша Налшык и «Спартак»-р, икIи, дауи, занщIэу, гупым и капитан ящIащ.
Урысей Федерацэм щIыхь зиIэ и тренер Чихрадзе Дмитрийрэ абы и дэIэпыкъуэгъу Котов Юрэрэ 1965 гъэм ирихьэлIэу гуп лъэщ къызэрагъэпэщат. «Б» классым и 4-нэ зонэм абы ипэ ит илъэсым еплIанэ увыпIэр зэрыщиубыдам ди «Спартак»-м нэхъ къалэнышхуэжхэр зэрыхузэфIэкIынур къыбгуригъаIуэрт. Зи пщIэмрэ зэфIэкIымрэ хуабжьу лъагэ Iэпщэ Александр къахыхьэжа иужькIэ налшыкдэсхэр узыпэщIэмытыфын къару лъэщ хъуащ.
ПэщIэдзэ зэIущIиплIми щытекIуэри, «Спартак»-м занщIэу бжьыпэр иубыдащ икIи зэхьэзэхуэр иухыхукIэ бжьыпэр иутIыпщакъым. Зэпеуэр зэфIэкIыным иджыри зыкъом иIэжт налшыкдэсхэм япэ увыпIэр къызэрахьар наIуэ щыхъуам. Абыхэм къызэранэкIат Куржым, Армением, Урысей Федерацэм я командэ 19, Баку, Кировабад, Сухуми, Батуми, Мэхъэчкъалэ, Ставрополь, Новороссийск, Орджоникидзе (иджы Владикавказ) я гуп лъэщхэр яхэту. Налшык и «Спартак»-р ипэкIэ игъэкIуатэрт абы и капитан Iэпщэ Александр.
АрщхьэкIэ зыхэт гупым япэ увыпIэр къыщахькIэ Iуэхур зэфIэкIатэкъым. Зыхэхуа зонэм щытекIуахэм Iэмал яIэт Урысей Федерацэм щынэхъ лъэщхэр щызэхагъэкIыну зэхьэзэхуэм зыкъыщагъэлъэгъуэну. Зэпеуэр IыхьитIу зэщхьэщыхат. Япэм командэхэр финал ныкъуэ гупиплIу щагуэшащ, дэтхэнэми щырыщ хэту. Ахэр щекIуэкIыну яубзыхуат Калининград, Саратов, Армавир, Налшык.
Къэбэрдей-Балъкъэрым и къалащхьэм, ди командэм къищынэмыщIауэ, къыщызэхуэсат Сыбырым щынэхъ лъэща Омск и «Иртыш»-мрэ Томск и «Торпедо»-мрэ. Ахэр тIорытIэ зэдэджэгуу гупым щытекIуар зэхагъэкIын хуейт, иужькIэ кIэух зэпеуэм ар ягъэкIуэн папщIэ.
1965 гъэм щэкIуэгъуэм (ноябрым) и пэщIэдзэм Къэбэрдей-Балъкъэрыр зэрыщыту футболым итхьэкъуауэ къыпщыхъурт. Дэнэ щIыпIи щекIуэкI псалъэмакъхэм я нэхъыбэр зытеухуар Урысей Федерацэм и командэ нэхъ лъэщхэр Налшык зэрыщызэIущIэрт икIи ди «Спартак»-р абыхэм зэрахэтырт. Джэгухэр щекIуэкIыну махуэхэм республикэм футболым щыдихьэххэр хэти хьэлъэзешэ машинэкIэ, хэти автобускIэ, хэти шууэ, хэти лъэсу Къэбэрдей-Балъкъэрым и къалащхьэм къекIуалIэрт. «Спартак» стадионым IэпэдэIупIэ имыIэжу цIыхур изт. Абыхэм къахуэгъэсыртэкъым ди щIалэхэр джэгупIэ губгъуэм къыщихьэну дакъикъэхэр.
ЗэIущIиплIми щытекIуэри, Налшык и «Спартак»-м зыхэта гупым япэ увыпIэр щиубыдащ. АдэкIэ кIэух зэпеуэм хэтыну абы Iэмал игъуэтащ. Ар Налшык щыIэну щытраухуам, зэрыреспубликэу хуабжьу щыгуфIыкIащ. КъызэгъэпэщакIуэхэм къызэрымыкIуэу ягу ирихьат финал ныкъуэ зэхьэзэхуэхэр ди деж зэрыщекIуэкIа щIыкIэр, цIыхухэр изу стадионым къызэрекIуалIэр.
Зэпеуэм и мыхьэнэр зэрыдэуеяр къалъытэри, топджэгум дихьэххэр нэхъыбэжу къекIуалIэу хуежьащ. ЗэIущIэм щIидзэным иджыри сыхьэт зыбжанэ иIэжу ахэр «Спартак» стадионым из хъурти, темыпыIэжу зыдэщIхэм пэплъэрт. ЦIыху мин тIощIым щIигъу къызэхуэсыныр а махуэхэм мардэт.
ДжэгупIэ губгъуэм къихьэ футболистхэм гурэ псэкIэ зыхащIэрт жэуаплыныгъэшхуэ я пщэ къызэрыдэхуэр. Iэпщэ Александр ахэр тригъэгушхуэурэ «Фымыгузавэ!» яжриIэ хабзэт. Абы и псалъэр къызыгурыIуэр гупым къыдыхэт и лъэпкъэгъухэу ТыIэщ Хьэсэнбийрэ Щэрмэт Валерэрэ я закъуэтэкъым. Ар зэхащIыкIырт куржы Гогибедашвили Заур (иужькIэ Хьэмгъуокъухэ я малъхъэ хъуам), осетин Джиоев Владимир, украинхэу Николаенкэ Владимиррэ Дьяченкэ Юрэрэ, урысхэу Алдышев Анатолий, Давыдов Игорь, Литвинов Борис, Красиков Геннадий, Кривошеев Анатолий, Ильин Валерэ, Ивановский Юрэ, Малютин Владимир, Шаповалов Анатолий, Першин Валерий сыми. Ахэращ япэ дыдэу Къэбэрдей-Балъкъэрым и щIыхьыр футболымкIэ зыIэтар икIи Урысейм и дыщэ медалхэр къытхуэзыхьар.
Я зы хьэрхуэрэгъуи ди щIалэхэм къапэхъуфынутэкъым! Абы щыхьэт техъуащ Урысей Федерацэм и чемпионатым и кIэух зэIущIэхэр. ЯпэщIыкIэ Саратов и «Сокол»-м, къыкIэлъыкIуэу Уфа и «Строитель»-м топ щырыщ жэуапыншэу худагъэкIащ. Аркъудейм «А» классым (иужькIэ япэ лигэ хъужам) щыджэгуну Налшык и «Спартак»-м хуитыныгъэ къритырт. АрщхьэкIэ дыщэм щыщIэбэныну иужь дыдэ зэIущIэр налшыкдэсхэм къапэщылът. Ахэр иджыри къэс псоми ефIэкIа Къэзан и «Рубин» командэ лъэщым дэджэгун хуейт. ТекIуэр Урысей Федерацэм и чемпионт.
Я хьэрхуэрэгъу тIурытI хагъэщIарэ бжьыпэр зэдагуэшу Налшык и «Спартак»-мрэ Къэзан и «Рубин»-мрэ кIэух зэIущIэм ирихьэлIащ. Топ дагъэкIахэмрэ къыхудагъэкIахэмрэ зэрызэхущытым Iэмал къитырт, зэпэщIэтыныгъэр зэрытемыгъэкIуауэ иухми, налшыкдэсхэм япэ увыпIэр яубыдыну. АрщхьэкIэ абы егупсысыр мащIэ дыдэт. Стадионым изу къекIуэлIа цIыху мин тIощIым щIигъур зыщIэхъуэпсыр зыдэщI «Спартак»-м и текIуэныгъэрат. Ар кIэух телъыджэ хуэхъунут дэрэжэгъуэ куэд къезыта 1965 гъэм екIуэкIа зэхьэзэхуэхэм.
Ди щIалэхэр зэрыщыгугъауэ къыщIэкIащ. А пщыхьэщхьэм 3:1-уэ Къэзан и «Рубин»-р хигъащIэри, Налшык и «Спартак»-р зэи къэмыхъуауэ Урысей Федерацэм и чемпион хъуащ.
Стадионым къекIуэлIа цIыху мин тIощIым щIигъум я гуфIэгъуэр пхуэмыIуэтэжынт. Зытеса газетхэм мафIэ пагъэнауэ абыхэм ягъэдалъэрт. 1965 гъэм щэкIуэгъуэм (ноябрым) и 20-м и пщыхьэщхьэм «Спартак» стадионыр щIыб мафIэшхуэм зэщIищтауэ къыпщыхъурт. Топджэгум дихьэххэм апхуэдэу ягъэлъапIэрт ди щIалэхэм япэу къытхуахьа текIуэныгъэ иныр. Езы футболистхэми, зы къару къахуэмынэжу ешами, насыпыфIэу Урысей Федерацэм и чемпион лентIхэр, дыщэ медалхэр, спортымкIэ мастер къызэрыфIащам щыхьэт техъуэ удостоверенэхэр гуфIэжу къыIахырт. Абыхэм яхэтт илъэс етIуанэ хъуауэ апхуэдэ дэрэжэгъуэр къызэхъулIэ Iэпщэ Александр. Нэгъабэ ар Совет Союзым и чемпион хъуат, иджы Урысей Федерацэм и дыщэр зыIэригъэхьат. Iэпщэм текIуэныгъэрэ насыпрэ къызыхуихьар Тбилиси и «Динамо»-м и закъуэтэкъым, атIэ хуэугъурлат зыгъэса Налшык и «Спартак»-ми.
Къэбэрдей-Балъкъэрым и къалащхьэм щрагъэкIуэкIа финал ныкъуэмрэ кIэух зэIущIэхэмрэ хыхьэ джэгугъуиблми, адрейхэм куэдкIэ зэрефIэкIыр нэрылъагъуу, ди щIалэхэр щытекIуащ. Налшык и «Спартак»-м и лъэщагъыр наIуэ къыпщищIырт и хьэрхуэрэгъухэм топ 21-рэ зэрыхудигъэкIамрэ зы топ закъуэ фIэкIа къызэрыхудамыгъэкIыфамрэ.
ЖыIэн хуейщ 1965 гъэр Къэбэрдей-Балъкъэрым и футболым зэрыхуэфIар. Ди командэм щыджэгухэмрэ абы дэщIхэмрэ апхуэдизу быдэу щызэрыубыда, щызэрыIыгъа, ди гугъэмкIэ, афIэкIа зэи щыIакъым. Пэжщ, щыIащ 1970 гъэр - Налшык и «Спартак»-р етIуанэу Урысей Федерацэм и чемпион щыхъуар. Зэи гум имыхунщ 2005 гъэм и бжьыхьэм Къэбэрдей-Балъкъэрым и командэр япэ дыдэу къэралым и гуп нэхъыщхьэм щыхыхьамрэ ар абы илъэсихрэ ныкъуэкIэ зэрыхэтамрэ. Абы щыгъуэми япэ текIуэныгъэ иныр къыщахьа 1965 гъэр зыми хуумыгъэдэфынщ. Ар зэи пщыгъупщэнукъым икIи къыкIэлъыкIуа ехъулIэныгъэхэм я лъабжьэ быдэщ.
Урысейм и футбол Олимпым дэкIуеифа Налшык и «Спартак»-м дэщIхэр 1966 гъэми текIуэныгъэ инхэмкIэ щыгугъырт. Ди щIалэхэм япэ дыдэу зыкъыщагъэлъэгъуэнут «А» классым и етIуанэ гупым. Совет Союз къэралыгъуэшхуэм щекIуэкI футбол зэхьэзэхуэм мыхьэнэкIэ етIуанэу щыщыт зэпеуэм налшыкдэсхэм къащыпэщIэтынут хуабжьу зэфIэкI лъагэ зиIэ «Жальгирис» (Вильнюс), «Текстильщик» (Ивановэ), «Кубань» (Краснодар), «Даугава» (Ригэ), «Локомотив» (Тбилиси), «Тэрч» (Грознэ), «Ростсельмаш» (Дон Iус Ростов) командэ лъэщхэр, нэгъуэщIхэри. Зэныкъуэкъуныгъэ хьэлэмэт икIи гугъу къапэщылът ди щIалэхэм. Ди жагъуэ зэрыхъущи, абы ирихьэлIакъым Iэпщэ Александр. «Спартак»-м и щIэгъэкъуэн нэхъыщхьэр и къару илъыгъуэу командэм хэкIыжащ. Волгоград дэт Физическэ щэнхабзэмкIэ институтым щIэтIысхьати, абы Iэпхъуащ, щIыпIэ «Трактор»-м хыхьэри. Ари дыдейхэм хуэдэу «А» классым и етIуанэ гупым хэтти, Iэпщэр зэрыхашар ди щIалэхэм хуагъэгъуакъым, а гъэм тIэунейрэ хагъащIэри.
КомандэщIэм хэзэгъакъым адыгэ щIалэр. «Трактор»-м и фащэр щыгъыу зэIущIэ пщыкIубл фIэкIа хэмытауэ, Налшык къигъэзэжащ. Хэт ищIэнт ар иужьрей дыдэу?
1967 гъэми ди «Спартак»-р «А» классым и етIуанэ гупым щыджэгуащ. Командэм къыхыхьат ди щIыпIэм къыщалъхуа икIи щагъэса щIалэщIэхэу Санэшокъуэ Владимир, Iэшыбокъуэ Руслан, Лъэрыгу Виктор, Мирзоев Виталий сымэ. НэгъуэщI щIыпIэхэм къикIыжри къахыхьэжат Сыжажэ Валерэрэ Iэпщэ Александррэ. Тренер нэхъыщхьэри яхъуэжат. Налшык и «Спартак»-р Урысей Федерацэм и чемпион зыщIа икIи «А» классым и етIуанэ гупым зыша Чихрадзе Дмитрий ипIэкIэ Холодков Серафим ягъэуват. АрщхьэкIэ хъуэпсапIэхэр нэхуапIэ хъуакъым.
Iэпщэ Александр и дежкIэ Налшык и «Спартак»-м хэту иужьу иригъэкIуэкIа зэхьэзэхуэ хъуащ а илъэсым щыIар. 1967 гъэм мэлыжьыхьым (апрелым) и 9-м СССР-м и кубокыр къэхьыным ипкъ иткIэ зэхаубла зэпеуэм Фергана и «Нефтяник»-м худигъэкIа топри фIыуэ илъагъу командэм иужь дыдэу хузэфIигъэкIа IуэхугъуэфIт.
Футболист IэщIагъэр Iэпщэм 1968 гъэм Краматорск и «Авангард»-м къыщиухащ. ИкIи джэгугъуи 8-м топи 4 щыдигъэкIыну хузэфIэкIами, къафIыхэкIыжащ. Топджэгур IэщIыб ищIыну иджыри зэрыпасэр тренерхэми, къыдэджэгухэми, ныбжьэгъухэми, топджэгум дихьэххэми къыжраIа пэтми, къахуэгъэдэIуакъым. Абы ищIэрт пэщIэдзэ зиIэм, кIэухи къызэрыпэплъэр икIи, и чэзур къэсмэ, зы щIыпIэм укъыщаужэгъужыхукIэ упэмыплъэу, гъащIэр хъуэжын зэрыхуейр. Александр быдэу и фIэщ хъурт топджэгу губгъуэм къимыхьэми, ищIэн гъунэжу зэригъуэтынур. Абы къыпэплъэрт зыкIи мынэхъ зэшыгъуэ икIи и къару, зэфIэкI псори зрихьэлIэну тренер, гъэсэныгъэ лэжьыгъэ хьэлэмэт. 1970 гъэм Налшык и «Спартак»-м хэту абы зы зэIущIэ закъуэ иригъэкIуэкIыжащ. Апхуэдэу футболым дихьэххэм сэлам гуапэ ярихыжащ.
Адыгэм куэдкIэ къахуэщхьэпа Литвинов Борис
Литвинов Борис къыщалъхуари къыщыхъуари адыгэхэр БжьэдыгъукъалэкIэ дызэджэ Краснодарщ. Аращ топ джэгуным зыщыхуигъэсари.
Армавир и «Торпедо»-м къыхашри, Литвинов Борис 1964 гъэм Налшык и «Спартак»-м ирагъэблэгъащ. Ар абы илъэсиплIкIэ хэтащ икIи гупым и капитан нэс хъуну хузэфIэкIащ. Ди командэм дэщIыгъуу абы зэIущIи 118-рэ иригъэкIуэкIати, я хьэрхуэрэгъухэм топ пщыкIутI яхудигъэкIыну хузэфIэкIащ.
Хьэлэмэтращи, адыгэ командэхэм яхэту Литвиновыр тIэунейрэ Урысей Федерацэм и чемпион хъуащ. Япэу ар Налшык и «Спартак»-м 1965 гъэм къыщехъулIащ. ИлъэсиплI дэкIри, Мейкъуапэ и «Дружба»-м дэщIыгъуу Урысейм и дыщэр зыIэригъэхьащ. Аращ топ джэгуныр 1974 гъэм щыщигъэтари. ИужькIэ Адыгейм и къалащхьэм щылэжьащ, «Дружба»-м и тренер нэхъыщхьэуи щытащ. Дунейм щехыжари щыщIалъхьари Мейкъуапэщ.
Николаенкэ Владимир.
«Рубин»-м дэджэгуным и пэ къихуэу.
Iэпщэ Александр.
1965 гъэм Урысей Федерацэм щытекIуахэм яхэтщ Литвинов Борис (ищхьэ сатырым ещанэщ), Николаенкэ Владимир (ищхьэ сатырым етхуанэщ), Iэпщэ Александр (етIуанэ сатырым етхуанэщ).
