Iэрамбий и вагъуэр пасэу къызэщIэнат

Адыгейм щагъэсащ ди лъэпкъри къэралри зэрыгушхуэ бэнакIуэ лъэщ куэд. Абыхэм ящыщщ СССР-м спортымкIэ щIыхь зиIэ и мастер, дзюдомкIэ Олимп Джэгухэмрэ Европэм и чемпионатымрэ домбеякъ медалхэр къыщызыхьа, самбэмкIэ Европэм щытекIуа, а спорт лIэужьыгъуитIымкIи Совет Союзым и чемпион Емыжь Iэрамбий.

1953 гъэм мазаем (февралым) и 9-м Адыгей автоном областым и Теучэж щIыналъэм хыхьэ Ассэкъулей къуажэм зи адэр дохутыру, зи анэр егъэджакIуэу къыщалъхуа щIалэ цIыкIум бэнэныр гъащIэм IэнатIэ нэхъыщхьэ щыхуэхъуну хуэгъэфэщэгъуейт. Унагъуэм щIэс псори макъамэмрэ литературэмрэ дахьэхырт, ауэ Iэрамбий зыхуеIэр къару зэхэгъэкIыпIэрат, интеллегент нэсхэм къазэрыхэкIам иригушхуэ, езыми абы и нэщэнэхэр IупщIу хэлъ пэтми.
Къуажэ еджапIэм классибгъур къыщиухри, ар щIэтIысхьащ Мейкъуапэ дэт мэкъумэш техникумым. Тренер икIи егъэджакIуэ гъуэзэджэ Куэблэ Екъуб къызэригъэпэщауэ и гуащIэгъуэу а лъэхъэнэм абы щылажьэрт Адыгейм къищынэмыщIауэ, Совет Союзым самбэм щыхуагъасэ секцэ лъэщ.
 Iэрамбий и япэ тренер хъуащ Хъуажь Нурбий. Абы щIалэщIэм къыхилъхьащ бэнакIуэфI хъун папщIэ зыхуеину псори: Iэзагъ, бэшэчагъ, зышыIэныгъэ…
НыбжьэгъущIэ къыхуэхъуахэу ЧэрмытIым, Къуэстокъуэм, Алексахиным зыщагъасэр гуп нэхъ лъэщырт. Мыгувэу абыхэм хагъэхьащ Куэблэ Екъуб хуабжьу игу ирихьа Емыжьри.
Пасэу къызэщIэнащ Iэрамбий и вагъуэр. Абы и ныбжьыр илъэс пщыкIуий ирикъуа къудейт Урысей Федерацэм и къуажэ спортсменхэм я зэпеуэм щытекIуам. СамбэмкIэ килограмм 58-м нэс зи хьэлъагъхэм я зэхьэзэхуэм адыгэ щIалэм дыщэ медалыр къыщихьащ.
Япэ ехъулIэныгъэм адрейхэри мыгувэу къыкIэлъыкIуащ. 1971 гъэм Емыжьыр хэтащ Совет Союзым и чемпионатым. Абы къыщыхэзыгъэщIар Бейнашвили и закъуэщ. АрщхьэкIэ куржы бэнакIуэм иригъэхьыща щыIэкъым – къыкIэлъыкIуэ илъэсым Красноярск къалэм щекIуэкIа апхуэдэ дыдэ зэхьэзэхуэм и финалым щыхигъэщIащ икIи япэу СССР-м и чемпион хъуащ.
1972 гъэр Iэрамбий и дежкIэ гуимыхужщ. Урысей Федерацэм самбэмкIэ и чемпионатым къызэхуишэсат бэнакIуэ лъэщ куэд дыдэ. Дэтхэнэри зыхущIэкъур текIуэныгъэрат. АрщхьэкIэ Адыгейм икIахэм абы ехъулIэныгъэшхуэ къахуихьащ – Емыжьым дэщIыгъуу, я хьэлъагъ елъытауэ, Урысейм бжьыпэр щаубыдащ Хьэпайм, Къуэстокъуэм, Спировым. Ар нэхъапэм ямылъэгъуа телъыджэт!
Литвам и къалащхьэ Каунас 1974 гъэм самбэмкIэ Совет Союзым и зи чэзу чемпионатыр щекIуэкIырт. Зэи къэмыхъуауэ, абы кърихьэлIат бэнакIуэ лъэщ куэд – 300-м щIигъу. Мэзкуу, Киев, Кишинёв, Омск, Челябинск, Дзержинск, нэгъуэщI къалэхэми къикIат дыщэр зи плъапIэ самбист цIэрыIуэхэр.
Зэпеуэхэр хуабжьу гуащIэт икIи зыр адрейм къыпикIуэтынутэкъым. Апхуэдиз зэрызехьэм Адыгейм и бэнакIуэхэм дыщэ медалу тIу къыхахащ, пщIым ящыщу. Уеблэмэ хэгъэрейхэм къалъысар зы закъуэщ. Щыбэна хьэлъагъхэм хьэрхуэрэгъу къащыхуэхъуа псоми ефIэкIри, япэ увыпIэр зыIэрагъэхьащ Емыжь Iэрамбийрэ Къуэстокъуэ Гъумаррэ. ЛIыхъужь пэлъытэу ахэр щалъхуа щIыналъэм Iэтауэ щрагъэблэгъэжащ.
ИужькIэ дуней псом цIэрыIуэ щыхъуа Куэблэ Екъуб и гъэсапIэм щагъэхьэзыра япэ чемпионхэм ящыщащ Емыжьыр. Къуэстокъуэм, Невзоровым, Хьэпайм, адрейхэми ядэщIыгъуу абы лъагъуэ бгъуфIэ текIуэныгъэщIэхэм щахупхишащ. Куэблэм и адрей гъэсэнхэм я нэхъыбэми хуэдэу, Iэрамбии самбэмкIэ къыщIидзэри ехъулIэныгъэшхуэхэр зыIэригъэхьащ. Ар Совет Союзми Европэми я чемпион хъуащ, дунейпсо зэхьэзэхуэ куэдым щытекIуащ.
Самбэм щиIэ текIуэныгъэхэм я гуащIэгъуэу Емыжь Iэрамбий дзюдом хыхьащ. Ар гъэщIэгъуэнтэкъым икIи зыпэмыплъатэкъым – апхуэдэу ящIэрт бэнакIуэ куэдым, спортсмен псоми я хъуэпсапIэ Олимп Джэгухэм хэтыфын папщIэ. А лъэбакъуэм тригъэгушхуащ и япэ тренер Хъуажь Нурбии, Мейкъуапэ дэт бэнакIуэ школым и унафэщI Куэблэ Екъуби. Ди жагъуэ зэрыхъунщи, самбэр Олимпиадэм и программэм а лъэхъэнэм иджыри хэттэкъым икIи абы и зэранкIэ адыгэхэр чемпион зыбжанэм дыхэкIыжащ.
Дзюдом щиIэну ехъулIэныгъэхэми Iэрамбий куэдрэ дыпигъэплъакъым. Абы псоми занщIэу наIуэ ящищIащ а спорт лIэужьыгъуэми куэд дыдэ зэрыщыхузэфIэкIынур. 1977 гъэм ар щытекIуащ Варшавэ щекIуэкIа «Польшэм и кубок» дунейпсо зэхьэзэхуэ зэIухам.
КъыкIэлъыкIуэ илъэсым Совет Союзым и чемпион хъуащ. Ар дахэ дыдэу Липецк къалэм къыщехъулIащ, зэфIэкI лъагэрэ Iэзагъ инрэ зэриIэр къигъэнаIуэу. Финалым щыIущIащ и ныбжьэгъу икIи Мейкъуапэ бэнакIуэ школым и гъусэу зыщызыгъасэ Чэсэбий Бислъэн. Ахэр фIыуэ зэрыцIыхурт икIи зым и зэфIэкIыр адрейм къанэ щымыIэу ищIэрт. Абы къыхэкIыу алэрыбгъум куэдрэ щызэныкъуэкъуащ. Зэлъэпкъэгъуми зэныбжьэгъуми къызэпикIуэтынутэкъым. ИкIэм-икIэжым, нэхъ ерыщыр текIуащ. Абы иужькIэ Емыжь Iэрамбий самбэмкIи дзюдомкIи къэралым щынэхъ лъэщ хъуащ.
1979 гъэм щыIа зэхьэзэхуэ зыбжанэм адыгэ щIалэр къыщыхэжаныкIащ. ЯпэщIыкIэ бжьыпэр щиубыдащ Куржым и къалащхьэ Тбилиси щызэхэта дунейпсо турнирым. КъыкIэлъыкIуэу Венгрием и кубокыр къэхьыным ехьэлIа зэпеуэ зэIухам и финалым щыбэнащ. ИужькIэ зыхэта Европэм и чемпионатымрэ СССР-м и Лъэпкъхэм я спартакиадэмрэ ещанэ щыхъуащ. А илъэс дыдэм Совет Союзым и командэ къыхэха дэщIыгъуу Европэм щытекIуащ. Насып куэд къыхуэзыхьа илъэсым и дэрэжэгъуэр тIэкIу нэхъ кIащхъэ ищIащ дунейпсо зэпеуэм етхуанэ фIэкIа зэрыщымыхъуам.
Зэрыхабзэти, ипэ ита илъэсым кърикIуахэм япкъ иткIэ зи чэзу Гъэмахуэ Олимпиадэм хэтынухэр ягъэхьэзыру хуежьащ. Совет Союзым и командэ къыхэхам хагъэхьащ Емыжь Iэрамбии. Ди къэралым и къалащхьэ Мэзкуу Олимп Джэгухэр зэрыщекIуэкIынум абы и мыхьэнэр нэхъ иныж ищIырт. Зыгъэсэныгъэхэр кIыхьт икIи хьэлъэт. Дэтхэнэ спортсменми тренерми зыхищIэрт жэуаплыныгъэ куу зэрихьыр.
1979 гъэм и кIэухым советыдзэр Афганистаным зэрихьар къагъэсэбэпри, хамэ къэрал куэдым я лIыкIуэхэм хэтын ядакъым Мэзкуу щыIа Олимпиадэм. Абы щхьэкIэ и пщIэр нэхъ лъахъшэ хъуакъым. Къапщтэмэ, Емыжь Iэрамбий зыхэта дзюдомкIэ килограмм 60-м нэс зи хьэлъагъхэм я зэпеуэм спортсмен 30 кърихьэлIат. Ахэр гупитIу ягуэшри, зэпагъэуащ.
Япэ дыдэ зэIущIэм Адыгейм щыщ щIалэр ефIэкIащ Австрием къикIа Рейтер Йозеф. Финалым и 1/8-нэ Iыхьэм щефIэкIащ Алжирым щыщ Мусса Ахьмэд. АдэкIэ къыпэщIэува монгол Доржэ Янджми зэрелIэлIэщаи щыIэкъым. Iэрамбий къызэтезыгъэувыIар Олимп чемпионыгъэр къызыпэплъэ Рей Тьеррищ. Франджы бэнакIуэр зымащIэкIэ абы къыщхьэщыкIащ.
АдэкIэ «гуIэфIтещIэж» зэпеуэр къыпэплъэрт. Абы Чехословакием щыщ Петриков Павел щыхигъащIэри, 1980 гъэм Мэзкуу щекIуэкIа Гъэмахуэ Олимп Джэгухэм я домбеякъ медалыр зыIэригъэхьащ.
Псалъэм къыдэкIуэу къыхэгъэщыпхъэщ япэу ди къэралым щыIа Олимпиадэр ди лъахэгъухэм зэрахуэфIар. Къапщтэмэ, къэбэрдей пщащэ Ахэмын Еленэ СССР-м волейболымкIэ и цIыхубз командэ къыхэхам дэщIыгъуу псоми ефIэкIри, чемпион хъуащ. Налшыкдэс Рогожин Сергей шы спортымкIэ дыщэ медалыр къихьащ. Адыгейм щыщ Емыжь Iэрамбий дзюдомкIэ и домбекъ медалри къызэрыгуэкIтэкъым, нэхъыбэжыр и плъапIэу щытами.
Зыхэта Олимп Джэгухэм иужькIэ ар зы илъэскIэ бэнэжауэ аращ. Европэм и чемпионатым Совет Союзым и командэ къыхэхам дэщIыгъуу дыжьын медалыр къыщихьри, алэрыбгъум спортсмену афIэкIа техьэжакъым. АдэкIэ тренер IэнатIэм пэрыуващ.
Iэрамбий сыт щыгъуи фIэфIу зригъащIэрт нэмыцэбзэр. ИужькIэ ар хуабжьу сэбэп къыхуэхъужащ. Бэнэныр щигъэту IэнатIэм щыпэрыувэм Iэмал игъуэтащ Германием щылэжьэну. ДзюдомкIэ «Гроссехадерн» клуб цIэрыIуэм ирагъэблэгъащ икIи илъэс куэдкIэ и гъэсэнхэр зэхьэзэхуэ зэмылIэужьыгъуэхэм абы щыхуигъэхьэзыращ, ехъулIэныгъэшхуэхэр къащригъэхьу. ЖыпIэну ирикъунщ илъэсипщIкIэ а клубым чемпионыгъэр зэриIыгъар. Ар куэдкIэ и фIыгъэщ адыгэ щIалэм и лэжьыгъэ зэтесым. ИужькIэ тренер ныбжьыщIэхэр игъасэу Германием щыIащ.
- Тренер IэнатIэм сыщыпэрыувам, мыбы зыри къыщысхуейтэкъым, - игу къегъэкIыж Iэрамбий. - Нэмыцэхэм псынщIэу зыкъыспащIэри, зэгурыIуэныгъэфI дыдэ къызащIылIащ. ИлъэситхукIэ Германием сыщылэжьащ, сызыхуей псомкIи сыкъызэгъэпэщауэ, унагъуэри къызыхуэт щымыIэу. Апхуэдэу щытми, Хэкум къэзмыгъэзэжын слъэкIакъым: сыщалъхуа щIыналъэр зэрысхъуэжыфын щыIэкъым. КъищынэмыщIауэ, сышынащ бзитхукIэ хуиту псэлъэф хъуа си къуэр нэмыцэхэм яхэзэрыхьыжынкIэ.  
Совет Союзыр зэхэщэщэжауэ Урысей Федерацэм къыщигъэзэжами Iуэхуншэ хъуакъым. Iэрамбий и Iэзагъымрэ зэфIэкIымрэ хуэныкъуэт къэралыр. Апхуэдэу ар дэлэжьащ дзюдомкIэ Урысейм и цIыхубз командэ къыхэхам икIи абы и тренер нэхъыжьу щыIащ 2004 гъэм зэхэта Гъэмахуэ Олимп Джэгухэм. ИужькIэ УФ-м ДзюдомкIэ и федерацэм щIыналъэхэм я зэпыщIэныгъэхэмкIэ и IэщIагъэлIу щытащ, Ипщэ федеральнэ щIыналъэм и нэIэ тету.  

 

ЖЫЛАСЭ Заурбэч.
Поделиться:

Читать также: