«Допинг» (doping) инджылыз псалъэм къокI «наркотик зэхьэлIэн» жиIэу, нэхъыбэу къыщагъэсэбэпри спортыращ. Апхуэдэу йоджэ цIыхум и зэфIэкIыр хэпщIыкIыу хагъэхъуэн папщIэ спортсменхэм хущхъуэ зэхэлъ щрахьэлIэм и деж. А Iуэхугъуэм хуабжьу дэни зыщиубгъуащ. Псом хуэмыдэу итхьэкъуар Урысейращ. Аращ дунейпсо утыкухэм ди къэралым и спортсменхэм я нэхъыбэр кIуэ пэтми нэхъ пэIэщIэ щIыхуащIыр, нэмыплъ къыщIратыр.
Iуэхур къыщежьар нобэкъым икIи дыгъуасэкъым. Зыми и унафэм щIэмыт Допингым пэщIэт дунейпсо агентствэм (ВАДА) и комиссэм 2016 гъэм икухэм Торонтэ къалэм (Канадэ) щищIа докладым иджыри зэ наIуэ ищIащ Урысейм и спортсменхэм я нэхъыбэм я ехъулIэныгъэшхуэхэр гъэпцIагъэкIэ къызэрахьар. Ар къыщIэгъэщыныр ирагъэхьэлIащ Рио-де-Жанейрэ къыщызэIуахыну гъэмахуэ Олимп Джэгухэм щIидзэным махуэ бжыгъэ фIэкIа къэмынэжауэ.
Макларен Ричард зи Iэтащхьэ ВАДА-м и комиссэм и лэжьыгъэр нэхъыбэу зыхуэунэтIар 2014 гъэм Сочэ щекIуэкIа щIымахуэ Олимп джэгухэм щызэрахьа допинг хьэгъэщагъэхэрат. Куэдым я гум техуэртэкъым абы ди къэралым текIуэныгъэ нэхъыбэ къызэрыщихьар икIи хьэрэмыгъэ щекIуэкIауэ къылъытэрт.
ЩыщIэныгъэ, зэтемыхуэ куэд хэлъми, Макларен и докладыр лагъым къэуам хуэдэ хъуащ икIи урысей спортсменхэр дунейпсо зэхьэзэхуэхэм зэман кIыхькIэ къыхагъэкIынымкIэ щхьэусыгъуэ ящIащ. Апхуэдэу яукъуэдиящ ВАДА-ми нэгъуэщI спорт зэгухьэныгъэ зыбжанэми. Абы къикIырт тхьэмахуитI дэкIмэ Бразилием и Рио-де-Жанейрэ щыIэну гъэмахуэ Олимп Джэгухэми Урысей Федерацэм и спортсменхэр хэмытыну. А гурыщхъуэр нэхъри щIигъэбыдэжащ Дунейпсо Олимп Комитетым (МОК) и Iэтащхьэ Бах Томас. ИкIэщIыпIэкIэ абы зэхуишэсащ гъэзэщIакIуэ гупым и зэIущIэр. Зытепсэлъыхьынур, дауи, ВАДА-м и комиссэм и докладым къыщыгъэлъэгъуа Iуэхугъуэхэм яхуэфэщэн унафэ ятещIыхьынырщ.
Урысей спортсменхэм зыубгъуауэ допинг къызэрагъэсэбэпым теухуа псалъэмакъыр 2015 гъэм и пэщIэдзэм къежьат. ЯпэщIыкIэ Степанов зэщхьэгъусэхэм (зыр тренерщ, адрейр спортменкэщ) Германием щытрагъэха фильмым щыжаIащ ди къэралым и спортсменхэм я ехъулIэныгъэхэм я лъабжьэр допинг зэрызэрахьэлIэрауэ. Ар щIигъэбыдэжащ Допинг Iуэхугъуэхэр къыщIэгъэщынымкIэ Мэзкуу лабораторэм и унафэщI Родченков Григорий. Мыгувэу ар США-м кIуэсащ икIи езыр я пашэу зэрахьа Iуэхугъуэхэр къанэ щымыIэу дунейпсо утыку кърихьащ. Абы фIэкIыпIэншэу наIуэ ищIащ допинг-пробэхэр яхъуэжу, къыщIагъэщахэр щIэх-щIэхыурэ щIахъумэу зэрыщытар… урысей спортым и Iэтащхьэхэм я унафэкIэ. А псори иджы пхуэбзыщIыжынутэкъым.
Зыми и унафэм щIэмыт (пэжу пIэрэ?) Макларен зи пашэ ВАДА-м и комиссэм и къалэныр игъэзэщIащ. Абы къыщIигъэщащ спортсменхэм Урысейм допинг зэрызэщрахьэлIэм егъэлеяуэ зэрызэриубгъуар.
АдэкIэ нэгъуэщIхэр Iуэхум къыхыхьащ. Докладым къеджэн яухри, дакъикъэ зыбжанэ дэкIауэ арат ВАДА-м официальнэу тхыгъэ щызэбгригъэхам Урысейр Рио-де-Жанейрэ щыIэну Олимпиадэм къыхэгъэкIын хуейуэ. МОК-м и президент Бах Томас ар напIэзыпIэм диIыгъащ.
Мы Iуэхум нэхъ набдзэгубдзаплъэу бгъэдыхьэну, лажьэ зимыIэ спортсменхэм лей къытрамыгъэхьэну къыхуриджэу дунейпсо спорт зэгухьэныгъэхэм захуигъэзащ Урысей Федерацэм и Президент Путин Владимир. Макларен и докладым къыщыгъэлъэгъуа къулыкъущIэ зыбжанэми абы и унафэкIэ я къалэнхэр щхьэщахащ.
АрщхьэкIэ аркъудейхэмкIэ а зэрыхьзэрийр пхуэгъэсэбырыжынукъым. ХэIущIыIу зэрыхъуамкIэ, допинг зэрахьэлIауэ къызэрыщIэщар щIэхъумэнымкIэ Урысейм къэрал программэ (?!) зэрыщызэхалъхьэрэ блэкIа илъэситхум къриубыдэу щIауфат спортсмен 421-рэ, спорт лIэужьыгъуэ 20-рэ дунейпсо федерацэ 18-рэ къызэщIаубыдэу. Абы уфIэкIыфынутэкъым. Нэрылъагъут Урысейм и спортсменхэм я нэхъыбэм допинг зэрызэрахьэлIэр. Нэхъ Iеижрати, ахэр къэрал къулыкъу лъагэхэр зыIыгъхэм щIахъумэрт. ВАДА-ри, МОК-ри, адрей спорт IэнатIэхэри а псом фIэкIыфынутэкъым. Урысейм къыхуэнэжыр зигъэкъэбзэжынырат. Абы папщIэ дунейпсо зэхьэзэхуэ инхэм пIалъэкIэ къызэрыхагъэкIынуми шэч хэлътэкъым. Жагъуэ тщыхъур а Iуэхугъуэр апхуэдизу дызыпэплъа гъэмахуэ Олимп Джэгухэм ипэ къызэрихуарат. Гугъэ псори щыIэт адыгэ щIалэхэу Махуэ Билал, Джэду Iэниуар, Мудрэн Беслъэн сымэ абы ехъулIэныгъэфIхэр щызыIэрагъэхьэну. АрщхьэкIэ узыхэтым я фэ къуамыплъынкIэ Iэмал иIэтэкъым. КъищынэмыщIауэ, хэт къуаншэми захуэми къэнэжа тхьэмахуитIым зэрыпхузыхэмыгъэкIынур гурыIуэгъуэт икIи допинг зэрахьэлIауэ ди щIалэхэм зэи гурыщхъуэ къыхуамыщIами, псоми я зэхуэдэ тезырыр яхьын хуейуэ къахукъуэкIыфынут.
Мыгувэу Женевэ (Швейцарие) щызэхэтащ Дунейпсо Олимп Комитетым и гъэзэщIакIуэ гупым и зэIущIэ. Абы щытепсэлъыхьащ Урысей Федерацэм и спортсменхэр Рио-де-Жанейрэ щыIэну Олимп Джэгухэм зэрыхэтыну щIыкIэм е зэрыщыту къызэрыхагъэкIынум. Псалъэмакъыр хуабжьу кIыхьлIыхь хъуащ, ауэ унафэ тэмэм къащтащ - допинг зэрихьэлIауэ зэи гурыщхъуэ зыхуамыщIа ди щIалэхэмрэ хъыджэбзхэмрэ Бразилием кIуэну Iэмал къратащ, ауэ «зыщIыпIи щымыщ» (нейтральнэ) статусыр яIэу. Къызыпаубыдар куэд дыдэ къыщыщIагъэща атлетикэ псынщIэмрэ хьэлъэмрэ я спортсменхэрщ. Апхуэдэу Олимпиадэм хэкIыжащ ди лъахэгъу цIэрыIуэ, лъагэу дэлъеинымкIэ дуней псом щынэхъ лъэщ Кучинэ Марие.
Я ныпыр, гимныр, фащэр Бразилием къыщагъэсэбэпыну зэрыхуимытым къыхэкIыу, ди къэралыр езым и фIэфIыныгъэкIэ Олимп Джэгухэм мыкIуэным теухуауэ журналистхэр щеупщIым, УФ-м и Президентым и пресс-секретарь Песков Дмитрий жиIащ: «Урысейм Олимпиадэм зыхуегъэхьэзыр. Дэ дрибийщ олимп зэщIэхъееныгъэр зэкъуэудыным икIи зыгуэркIэ зэран хуэхъуным».
Арати, ди спортсменхэр Рио-де-Жанейрэ кIуащ. Абы и фIыгъэкIэ ди олимп чемпионхэм къахэхъуащ дзюдомкIэ зэхьэзэхуэм щытекIуа Мудрэн Беслъэн. ЕкIуу зыкъигъэлъэгъуащ дыщэм ефIэкIа дыжьын медалыр къытхуэзыхьа Джэду Iэниуар. Пэжщ, 2016 гъэм щыIа Олимп Джэгухэм иужькIэ а тIури дунейпсо тыкум ибзэхыкIыжащ.
Нэрылъагъут допинг Iуэхур къагъэсэбэпу США-мрэ КъухьэпIэмрэ ди къэралым къращIылIа политикэ, экономикэ текъузэныгъэхэм иджы спортри къызэрыхагъэхьар. Абы зыми и фейдэ хэлъу пхужыIэнукъым, ауэ дэри зыми фIэгъэнапIэ щIедгъэщIын щыIэкъым. Спортым щытекIуэн хуейр нэхъ лъэщхэращ, атIэ я къарур зыгъэбатэ хущхъуэхэр зэзыхьэлIэракъым.
ИлъэситI дэкIри, 2018 гъэм и пэщIэдзэм, Дунейпсо Олимп комитетым и гъэзэщIакIуэ гупым Лозаннэ (Швейцарие) щригъэкIуэкIа зэIущIэм аргуэру къыщаIэтащ ди къэралым икIахэр щIымахуэ Олимпиадэм зэрыхэтыну щIыкIэр. Куэдрэ зэдэуа иужькIэ унафэ къащтащ Урысей Федерацэм и спортсменхэм Пхенчхан (Корее Ипщэ) щекIуэкIыну Олимп Джэгухэм кIуэну Iэмал яIэу, нэхъапэм допинг Iуэхум хэпщIауэ щымытамэ. Абы щыгъуэми я ехъулIэныгъэхэм папщIэ ди къэралым и ныпымрэ гимнымрэ утыку къыщрахьэну хуиттэкъым.
Допинг Iуэхум Урысей Федерацэм и пщIэр хуабжьу ириудыхащ икIи тезыр зыбжанэ къыттригъэлъхьащ, нэхъапэм къахьа медалхэр къыщытрахыжи къэхъуу. АрщхьэкIэ олимпиадэхэм къыщахьа увыпIэфIхэм пагъэкIыжар дыдейхэм я закъуэкъым, ахэр хэпщIыкIыу нэхъыбэми. Къапщтэмэ, Алыджым и къалащхьэ Афинхэм 2004 гъэм щекIуэкIа гъэмахуэ Олимп Джэгухэм щыщIэдзауэ 2016 гъэм Рио-де-Жанейрэ (Бразилие) щыIам нэсыхукIэ (Сочэ-2014-ри яхэту) къэрал 20-м щыщхэм медали 103-рэ ирагъэтыжащ (30-р дыщэу, 39-р дыжьыну, 34-р жэзу). Ар зэхьэзэхуэхэр щекIуэкIым къыщIагъэщахэр хэмытущ. Ди жагъуэ зэрыхъунщи, медаль зытрахыжахэм ящыщщ ди лъахэгъу Аккаев Хьэжмурати. 2008 гъэм Пекин щекIуэкIа Олимпиадэм хьэлъэ къэIэтынымкIэ зэпеуэм къыщихьа домбеякъ медалыр абы итыжыну къыхуагъэуващ.
Допинг Iуэхум хуабжьу хригъэлъэфащ ди гъунэгъу Осетие Ищхъэрэ-Аланием щыщ, ауэ Узбекистаным и цIэкIэ щэнейрэ Олимп чемпион хъуа, дуней псоми тIэунейрэ щытекIуа, Азием и дыщэр тхуэнейрэ къэзыхьа бэнакIуэ телъыджэ Таймазов Артур. IэмэпсымэщIэхэр къагъэсэбэпу, и лъым туринаболрэ станозололрэ 2017, 2019 гъэхэм къызэрыщагъуэтам къыхэкIыу 2008, 2012 гъэхэм щыIа Олимп Джэгухэм къыщихьа дыщэ медалхэр абы трахыжащ. Апхуэдэ зращIа нэгъуэщI бэнакIуэ дунейм теткъым. Абы щхьэкIэ къэмынэу Таймазовыр Урысейм и Къэрал Думэм и депутатщ икIи комитетхэм ящыщ зым и унафэщIым и къуэдзэщ.
Мы илъэсым и пэщIэдзэм бэлыхьышхуэ хэхуащ ди бэнакIуэ цIэрыIуэ, дуней псом щэнейрэ и чемпион Махуэ Билал. Килограмми 120-м нэс зи хьэлъагърэ абы зэрыфIимыгъэкIыным ерыщу пэщIэт икIи метритIым нэблагъэ зи лъагагъ щIалэм и лъым къыщагъуэтащ «хэзыгъахъуэ гормонхэр» (?) зыхэлъ хущхъуэхэм я лъэужьхэр. ЗэкIэ Махуэм теухуа унафэр къащтакъым икIи сыт хуэдэ тезыр ирагъэхьынуми наIуэкъым. ФIэщщIыгъуейщ медаль гуэрхэр абы къытрахыжыну, къыщыщIагъэщар къызэрыгуэкI зэрызагъэхьэзыр зэпеуэу зэрыщытым къыхэкIыу, ауэ пIалъэ гуэркIэ зэхьэзэхуэхэм хамыгъэхьэнкIэ хъунущ. Илъэс 33-рэ зи ныбжь Билал и дежкIэ ари хьэлъэщ, олимп чемпионыгъэм ерыщу зэрыхущIэкъум икIи и дежкIэ дэтхэнэ махуэми мыхьэнэшхуэ зэриIэм папщIэ.
Зи олимп дамыгъэ лъапIэхэр зытрахыжахэм псоми щхьэусыгъуэ хуащIащ допинг (зэфIэкIым хэзыгъахъуэ) Iэмалхэр къагъэсэбэпауэ. Зэхьэзэхуэхэм гъэпцIагъэкIэ текIуэныгъэхэр зэрыщызыIэрагъыхьэм къищынэмыщIауэ, спортсменхэм зы пIалъэ гуэркIэ ехъулIэныгъэ яIэн папщIэ я узыншагъэр Iисраф зыщI Iуэхугъуэщ ар икIи дуней псом и дохутырхэр абы ерыщу пэщIэтщ. Апхуэдэу ткIийуэ къулыкъущIэхэр допингым щIебэнри аращ.
Олимп зэщIэхъееныгъэм и къыхуеджэныгъэ нэхъыщхьэр нахуэу икIи къабзэу зэхьэзэхуэнырщ. ТекIуэн хуейр зи къарурэ зэфIэкIкIэ нэхъ лъэщыращ, атIэ бзаджагъэ зэмылIэужьыгъуэхэм хуэкIуэхэракъым.
Допингым пэщIэт дунейпсо агентствэм, ди жагъуэ зэрыхъунщи, нэхъыбэрэ къыпэщIэхуар ди къэралым щыщхэращ. Аращ тезыр ткIийхэр Урысей Федерацэм щIытралъхьари. Дыдейхэм къакIэлъокIуэ Совет Союзым къыддыхэтахэр. Допинг полицейхэр, уеблэмэ къахуэгъэпцIакъым США-м, Италием, Германием, нэгъуэщI къэрал зызыужьахэм щыщхэми, къызэрамыщIэн Iэмал зызыужьахэр къагъэсэбэп пэтми.
Аккаев Хьэжмурат
Таймазов Артур
Махуэ Билал
