Критик, литературэдж, щIэныгъэлI цIэрыIуэ ХьэкIуащэ Андрей Хьэнащхъуэ и къуэр Тэрч районым хыхьэ Арыкъ (Борыкъуей) къуажэм 1929 гъэм дыгъэгъазэм и 27-м къыщалъхуащ. 1948 - 1952 гъэхэм ар щеджащ Ленинград дэт къэрал университетым и филологие факультетым. Налшык къигъэзэжа нэужь, Къэбэрдей радиовещанэм мазэ зытIущкIэ щыIащ. АдэкIэ, Къэбэрдей къэрал пединститутым и аспирантурэм щIэтIысхьэри, 1955 гъэм ар къиухащ.
1954 гъэм къыщыщIэдзауэ 1961 гъэм нэсыху Къэбэрдей-Балъкъэр пединститутымрэ университетымрэ я егъэджакIуэ нэхъыжьщ. 1961 - 1968 гъэхэм ХьэкIуащэ Андрей КъБКъУ-м и филологие факультетым и деканым и къуэдзэщ, 1968 - 1973 гъгъ. КъБКъУ-м адыгэбзэмрэ литературэмкIэ и кафедрэм и доцентщ. 1974 - 1976 гъгъ. КъБКъУ-м филологиемкIэ и факультетым и деканым и къуэдзэщ.
ХьэкIуащэ Андрей филологие щIэныгъэхэм я докторщ, профессорщ, ЩIДАА-м и академикщ, КъБР-м щIэныгъэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэщ.
Иджыблагъэ щIэныгъэлI щэджащэр, нэхъыжьыфIыр и гъащIэ гъуэгуанэм теухуа и гукъэкIыжхэмкIэ къыддэгуэшащ.
- Андрей, уи сабиигъуэм и гугъу къытхуэпщIыжамэ ди гуапэ хъунт.
- Си сабиигъуэр тыншу щытауэ пхужыIэнукъым. Апхуэдэр си закъуэкъым, ди къэралышхуэм си ныбжь иту щыпсэуахэми ягъэунэхуащ гугъуехь мымащIэ. А зэманым апхуэдизкIэ къулейсызыгъэшхуэ щыIащи, ар къэпIуэтэжкIэ иджырей щIалэгъуалэм я фIэщ пхуэмыщIынри хэлъщ. Дэ къызэднэкIа лъэпощхьэпохэм хуэдэ нобэрей ди щIэблэм тхьэм яримыгъэлъагъукIэ. Ди блэкIам дриплъэжмэ, дауэ дыпэлъэща апхуэдиз гугъуехьым, жытIэу дыщегупсысыж къытхуохуэ. Ди щIалэгъуэм утепсэлъыхьу щытмэ, гуащIэдэкIым дыхуагъасэу щытащ. Ерыскъы, щыгъын дрикъуу дызэримыIам я мызакъуэу, еджэнымкIи бэлыхь куэд ттелъащ. Дэ дыщеджар нэхъапэм мэжджыту щыта унэрщ. Ар пэш цIыкIуурэ зэпрахулыкIри, абы дыщIагъэтIысхьат. Ар щIымахуэм егъэлеяуэ щIыIэт. ЩIыхьэпIэм деж зы пэшхьэку закъуэ иIэти, ар сабийхэм хьэуазэ тIэкIу здэтхьмэ, абыкIэ къызэщIэдгъаплъэу апхуэдэт. А хьэуазэм хуабагъыу щIэлъым нэхърэ Iугъуэм узэриукIыр нэхъыбэт. Классхэр апхуэдизкIэ щIыIэти, дритхэну здэтхьа шакъэр щтырт. Дызэрытхэн тхылъымпIэ зэрыдмыгъуэтым и гугъу тщIыххэртэкъым, газет кIапэлъапэхэр къэдгъуэтмэ, абы и нэзхэм зыгуэрхэр теттхэрт. Апхуэдэ щытыкIэм уиту, щIэныгъэ нэс пхузэгъэгъуэтынутэкъым.
ЗгъэщIэгъуэжыр зыщ: зыгуэрхэр зэдгъэщIауэ абы дыкъызэрыщIэкIарщ. Къыхэгъэщыпхъэщ, а лъэхъэнэр сыт хуэдэу гугъуу щымытами, нобэ хуэдэу сабийхэм щIэныгъэм зэпыIуадзу зэрыщымытар. Сэ сощIэж Гюго Виктор и «Отверженные» романым щыщ Iыхьэм, Тенардье Гаврош теухуари, Гауф Вильгельм и «Мук цIыкIу и хъыбарыр» жыхуиIэми зэдзэкIауэ деджауэ зэрыщытар. Ахэр гъэщIэгъуэн къытщыхъуауэ, еджэнми нэхъри гу худагъэщIауэ щытащ. «Мук цIыкIу и хъыбар» тхылъыр къуажэшхэр псафэ сшауэ згъэкIуэдри, мазэ псокIэ библиотекэм сыщIэмыхьэфу зэресхьэкIар куэдрэ сигу къокIыж.
Зауэ нэужь илъэсхэр хьэлъэу зэрыщытам куэд тражыIыхьащ. Зауэм и бэлыхьыр зышэчыр абы Iуту шэр зытелъалъэм и закъуэкъым, мыдэкIэ къэнахэри гугъуехьым хэкIыркъым. Си адэр щежьэм, унагъуэм сранэхъыжьти, сылэжьэн хуей хъуащ. А зэманым сэ езмыхьэкIа IэнатIэ колхозым иIауэ къыщIэкIынукъым. ЦIыхухэр ерыскъыкIэ гугъу дыдэ ехьырт, хьэлIамэрэ хьэлIамэпсрэт абы щыгъуэм я шхыныгъуэр. Выгум сису, ЩIыщIэжь исшурэ Мэртэзей нартыху сшэрт. Ар щысшэкIэ кIэчанхэр гум и лъабжьэм ислъхьа мэкъум хэзгъэлъалъэрт. Жэщым сыкъэкIуэжа иужькIэ, сабийхэм ар къыхахыжырт. Апхуэдэ щIыкIэкIэ махуэ къэс зы пэгун из хъун хуэдиз нартыху гъэлъэлъа унэм къасшэрт. Ар димыIамэ, шэч хэмылъу, ди унагъуэр гугъу Iей ехьынут. А зэманыр псэзэпылъхьэпIэт - колхозым и мылъкуу гуэдз, нартыху килограмм щхьэкIэ цIыхур ягъэтIысырт. Ауэ IэмалыншагъэкIэ дыIэбэн хуейуэ зэманым дрихулIауэ щытащ.
Нэмыцэхэр дэкIыжа иужь, цIыхухэм ятелъ бэлыхьым иджыри зы къыхэхъуащ - куэдым хуабэузыр (тиф) къайуэлIащ. ЩIымахуэу узым сыкъыхигъэщIащ, зыкъыщысщIэжам щхьэгъубжэмкIэ сыкъыдэплъри, хуэрэджэр къэгъэгъат. Сэ си насып къихьри сыкъелащ, армыхъумэ а лъэхъэнэм ди къуажэми адрей жылэхэми щыщу а узыфэм куэд ихьащ.
- Уи нэгу щIэкIа, уи фэм дэкIа апхуэдиз гугъуехьым укъимыгъэдзыхэу щIэныгъэм и гъуэгум утехьащ, Андрей…
- Республикэпсо школ-интернаткIэ еджэу зауэ нэужь илъэсхэм еджапIэ къызэрагъэпэщауэ щытащ. Борыкъуей еджапIэм классибгъур къыщыдуха нэужь, ди къуажэм щыщу цIыхуищ - Мэкъул-хэ я щIалэ, Сокъур Мусэрбий, сэ, дыщIэтIысхьауэ щытащ абы. ЩIэныгъэ куу къыщIэтхащ абы, егъэджакIуэ гъуэзэджэхэр диIащ. Ар къэзыухахэм ящыщ цIыху зыбжанэ къалэшхуэхэм щыIэ еджапIэ нэхъыщхьэхэм бронкIэ ягъакIуэрт. Мис абыхэм дахэхуэри, Мусэрбий сэрэ Ленинград дэт къэрал университетым дыкIуащ. Абыи гугъу дызэрыщехьам кIыхьу утепсэлъыхьыфынущ. Тшхынри дрикъуртэкъым, щыттIэгъэни диIэтэкъым. 1947 гъэрат ар. Зауэр иухами, блокадэм къикIа къалэм нэсу зыкъиужьыжатэкъым. Ди закъуэтэкъым бэлыхь хэтыр, зауэм къела къэралыр зэрыщыту апхуэдэт. ИтIанэ, а зэманым ди гъусэу Ленинград щыIащ консерваторием и Къэбэрдей студиер. Абы щеджащ Балэ Мухьэдин, ХьэхъупащIэ Хьэжбэчыр сымэ. Ахэри гугъу ехьырт дэ тхуэдэу.
Гухэхъуэ къыдэзытыр зыт - еджэнырт. ЕгъэджакIуэ телъыджэхэр диIащ. ЩIэныгъэм дыдрагъэхьэхащ, гъэщIэгъуэн куэд абыхэм я деж къыщытщIащ. Къапщтэмэ, къалэм и музейхэм, библиотекэхэм, архивхэм ущIыхьэн къудейр куэд и уасэт, абыхэми щIэныгъэ къыщIэпхыфынут. Дэ еджэнымкIэ зыщIедгъэхакъым, щIэныгъэ зэдмыгъэгъуэтмэ, зыри дызэримыIэнур къыдгурыIуэрт.
Нэхъ иужьыIуэкIэ Мусэрбийрэ сэрэ ди Iуэхур къикIащ, - Ленинград дэт консерваторием и адыгэ студием дэ тIур дагъэкIуащ. Сокъурым адыгэбзэмкIэ, сэ литературэмкIэ илъэситIкIэ щедгъэджащ абы. Мис абы щыгъуэм зыкъэдужьыжат. ФIытэкъэ стипендиери къэпхьу, улахуэ тIэкIуи къуатыну!
Налшык къэдгъэзэжа иужь, лэжьапIэ зыми къытхуигъэлъэгъуакъым, дэ езым ди щхьэ Iуэху дэдгъэкIыжауэ аращ. Сокъур Мусэрбий къуажэм кIуэжри, урысыбзэмрэ литературэмкIэ егъэджакIуэу зэман гуэркIэ щылэжьащ. Сэ Къэбэрдей радиокомитетым сыщылажьэу щIэздзащ. ИужькIэ пединститутым аспирантурэ къыщызэIуахати, Теунэ Хьэчим и фIыгъэкIэ абы сыщIэтIысхьащ. ЦIыхуитI къащтэну арати, Нало Ахьмэдхъанрэ сэрэ абдеж ди Iуэху къыщикIащ. Аспирантурэр къэзмыух щIыкIэ, 1954 гъэм пединститутым и кафедрэм ассистенту сыкъащтащ.
- Ленинград ущыщыIа гъэхэм сытхэм нэхъ уелэжьа?
- Турчаниновым къыдигъэкIыжа, Нэгумэ Шорэ теухуа и лэжьыгъэхэр щигъэхьэзырым, дыдэIэпыкъуащ. Ар институтым щыIэти, абы дриджэрт, ахъшэ тIэкIу къыдатырти, кабинет щхьэхуэ дыщIэсу дигъэлажьэрт. АдыгэбзэкIэ тхауэ хъуар дэращ зыгъэхьэзырар.
- Андрей, ди лъэпкъ узэщIакIуэхэм я гъащIэр, я къекIуэкIыкIар къэтIэщIыжыным уэ лэжьыгъэшхуэ епхьэлIащ. Сыт абыхэм я къежьапIэ хъуар?
- Си къэхутэныгъэ лэжьыгъэу япэу сызэлэжьар ЩоджэнцIыкIу Алий и творчествэрщ, - и IэдакъэщIэкIхэр джыным, усакIуэм и къекIуэкIыкIар зэхэгъэкIыным. Абы и усэхэм сыкъызэреджэу си гум дыхьащ. Мыхьэнэ ин, купщIэ зэраIэм, гъэпсыкIэ хьэлэмэтхэр зэрагъуэтам сэ абы щыгъуэм сегупсысауэ къыщIэкIынкъым, ауэ езы усэхэм си псэр зэратхьэкъуар пэжщ. ИужькIи, Ленинград дыщыщеджа зэманми, IэщIыб схуэщIакъым абы и IэдакъэщIэкIхэр, уеблэмэ нэхъри сыдахьэхырт. 1950 гъэм, ЩоджэнцIыкIур къызэралъхурэ илъэс 50 щрикъум, Налшык сыкъэкIуэжауэ абы и гъащIэмрэ и тхыгъэхэмрэ ятеухуа лекцэхэм къуажэ куэдым сыкъыщеджэу къэскIухьауэ щытащ.
А лъэхъэнэм нэхъ куууэ абы и творчествэм щыгъуазэ зыхуэсщIри, Алий и поэмэхэм си диплом лэжьыгъэр, иужькIэ кандидат диссертацэри тезухуауэ щытащ. Абы и тхылъхэр мызэ-мытIэу адыгэбзэкIи урысыбзэкIи къыдэдгъэкIащ. Си ехъулIэныгъэ нэхъ ин дыдэу къызолъытэ Алий и тхыгъэхэр псори зэхуэхьэсауэ адыгэбзэкIэ дунейм къытехьа тхылъышхуэр. А тхакIуэ щэджащэм и творчествэм теухуауэ сэ сщIар мащIэкъым, ауэ нэхъыбэ схузэфIэкIын хуейуэ щытауэ къысщохъуж. Сэ ЩоджэнцIыкIу Алий срималъхъэти, ар сщIэну си къалэнт.
Мыри гъэщIэгъуэнщ. ЩоджэнцIыкIу Алий и гъащIэм теухуауэ нобэр къыздэсым зыри зыщымыгъуазэ зы Iуэхугъуэ архивым къыщигъуэтащ Абазэ Албэч. КъызэрыщIэкIымкIэ, Алий и адэшхуэ Пщыкъан уэркъыу щытащ. Дэ иджыри къыздэсым ар мэкъумэшыщIэ унагъуэм къыхэкIауэт зэрыттхыр.
АдэкIэ сэ нэхъ лэжьыгъэшхуэу сщIахэм ящыщу къэслъытэр адыгэ узэщIакIуэхэм ятеухуарщ, си доктор диссертацэми аращ лъабжьэ хуэхъуар. НэгъуэщIхэри елэжьащ абы, ар зы цIыху къарукIэ зэфIэбгъэкIынкIэ Iэмал иIэкъым, ауэ сэ схузэфIэкIари мащIэкъым. Адыгэ узэщIакIуэхэм я художественнэ произведенэхэр нэсу зэхэгъэкIауэ щытакъым, ахэр псори къэсхутэри, тхылъеджэм я пащхьэ ислъхьащ.
КъыкIэлъыкIуэу жыпIэмэ, куэд щIауэ сыдихьэхырт адыгэ усыгъэ гъэпсыкIэм. Абы гъуэгуанэ гъэщIэгъуэн иIэщ, и япэ лъэбакъуэхэр IуэрыIуатэм щичащ икIи зиужьурэ къекIуэкIащ. Абы теухуауэ спецкурс сыкъеджэу щIэздзэри, а лэжьыгъэм и фIыгъэкIэ тхыгъэ куэд зэхуэсхьэсат. ИужькIэ ахэр «Адыгэ усыгъэ гъэпсыкIэ» фIэщыгъэр иIэу тхылъу къыдэкIащ. Ари си лэжьыгъэ нэхъыщхьэхэм ящыщ зыщ. А унэтIыныгъэм тегъэчыныхьауэ зыри емылэжьауэ иужь сихьащ. Ар щызгъэхьэзырым, европей, урыс усэ гъэпсыкIэхэм куууэ зыщызгъэгъуэзащ. ИужькIэщ адыгэм диIа гъэпсы-кIэм сыкъыщыхуэкIуэжар. Адыгэ усэ гъэпсыкIэр къызэрымыкIуэу гъэщIэгъуэныщэу къыщIэкIащ. Дэ япэщIыкIэ IуэрыIуатэм диIар тоническэ усэ гъэпсыкIэрщ, иужькIэ силлабо-тоникэм хуэкIуащ.
Мыбыхэм нэмыщIауи, тхылъ куэд къыдэзгъэкIащ. Студентхэм къахуэщхьэпэн статьяхэр зэрыт сборник, пособие, монографие жыпIэми, 45-м щIигъу. Школхэм папщIэ дгъэхьэзыра учебник, хрестоматиехэм я гугъу сщIыххэркъым.
Лъэпкъ узэщIакIуэхэм я дежкIэ къэдгъэзэжмэ, революцэм ипэкIэ щыIа адыгэхэм ящыщу зи IэдакъэщIэкIхэр яджу щытар ХьэтIохъущокъуэ Къазийрэ Нэгумэ Шорэрэщ. Абыхэм я гъащIэм, я къекIуэкIыкIам нэхъ щыгъуазэхэт. Хъан-Джэрий, КIашэ Адэлджэрий сымэ, адрейхэми ятетхыхьауэ, абыхэм я псэукIахэм теухуауэ къатIэщIыжауэ зыри щыIэтэкъым. Ауэ ди тхыдэджхэм, щIэныгъэлIхэм абыхэм я гугъу ящIу щызэхэпх къэхъурт. ИужькIэ сэри къэсхутащ лъэпкъ щIэныгъэр ирагъэфIэкIуэну, цIыхухэр егъэджэныгъэ и лъэныкъуэкIэ зыхэт кIыфIыгъэм къыхашыну хущIэкъуа узэщIакIуэ нэсхэр дызэриIар. Хъан-Джэрий, Къаз-Джэрий, КIашэ Адэлджэрий, нэхъ иужькIи Бырсей Умар, Цагъуэ Нурий сымэ я художественнэ тхыгъэхэри зэпкърысхащ.
- Ди узэщIакIуэхэм ящыщ языныкъуэхэр урысхэм яхуэлажьэу щытауэ, адыгэхэм ебэныным и лъэныкъуэкIэ ялъэкI къамыгъэнауэ жызыIэхэри щыIэщ. Ауэ апхуэдэу зыхужаIэхэм я тхыгъэхэм укъеджа нэужь, абыхэм лъэпкъым гууз-лыуз зэрыхуаIар наIуэ мэхъу. Уэ уи лэжьыгъэхэр и тегъэщIапIэу уегупсысу щытмэ, зыкIи бгъэкъуаншэ мыхъуну къыпфIощI. Уэ дауэ уеплърэ апхуэдэ Iуэхум?
- Адыгэ узэщIакIуэхэм ди унафэщIхэр зэреплъу щытар умыгъэщIэгъуэн плъэкIыркъым. Сэ мыпхуэдэ срихьэлIащ. «Адыгэ узэщIакIуэхэр» тхылъыр згъэхьэзыра нэужь, партым и обкомыр хэмыту мыр къыдэдгъэкI хъунукъым щыжаIэм, секретарым естащ. А лэжьыгъэр илъэскIэ иIыгъащ зыхуэсхьам. Зэман дэкIауэ, Iуэхур зытетыр къэсщIэну аргуэру зыщыхуэзгъазэм: «Уэрэ дэрэ ди Iуэху еплъыкIэр зэтехуэркъым, щIалэ», - къызжиIащ. «Фызэреплъыр дауэ?» - жысIэу сыщыщIэупщIэм, къызжиIащ тхылъым зи гугъу щысщIахэр къызыхэкIар пщыуэ, уэркъыу, адыгэ унагъуэ къызэрыгуэкIым къыщыхъуар абыхэм яхэмыту. «Уэ апхуэдэхэм я творчествэм утотхыхь, уогъэлъапIэ» - жиIэрт. Сэри абы къыгурызгъэIуэну сыхэтащ Пушкиныр, Лермонтовыр, Толстойр, Тургеневыр, мэкъумэшыщIэм къахэкIауэ зэрыщымытар. «Сэ сщIэркъым, Ломоносовым фIэкIа, хуэмыщIа унагъуэм къыхэкIа абыхэм яхэтауэ», - щыжесIэм, ари къысхуидакъым. «Дэ дызэреплъыр апхуэдэущ» - жиIэри сыкъыщIигъэкIыжащ. Зэмани дэкIауэ, нэхъ иужькIэ а тхылъыр, Iэмал гуэрхэр къэзгъэсэбэпри, къыдэзгъэкIащ. ЩIэджыкIакIуэхэми я гум ирихьауэ зэбграхауэ щытащ, уеблэмэ, зы тхылъ сэ езым къысхуэнакъым.
Хъан-Джэрий пащтыхь блыгущIэту, офицеру щытауэ, Къаз-Джэрий генерал-майору урысыдзэм къулыкъу хуищIауэ жыпIэу ар щхьэусыгъуэ ящIу абыхэм яхуэпсэлъэну хущIэкъухэм урохьэлIэ. Къаз-Джэрий итха «ХьэжытIэгъуей аузым» хуэдэ тхыгъэ яIэ ахэр зыгъэкъуаншэхэм? Хъан-Джэрий и «Записки о Черкесии» жиIэу итхауэ щытащ. Апхуэдэ тхыгъэхэр къыпхуэгъэщIынутэкъым, адыгэ лъэпкъыр фIыуэ умылъагъуу. Апхуэдэ тхыгъэхэм урысхэр зыкIи хуейтэкъым. А лъэхъэнэхэм языныкъуэ урысхэм къытхужаIэу щытащ дэ тхуэдэ лъэпкъ цIыкIухэм къахэкIахэр я бзэкIэ щIебгъэджэн щымыIэу. Хъан-Джэрий зи гугъу тщIа и тхыгъэм щыжеIэ цIыхум и бзэр, и анэдэлъхубзэр къытепхыныр зэрыхьэдэгъуэдахэр. Апхуэдэуи, абы адыгэбзэ алфавит зэхигъэувэжауэ щытащ. Апхуэдэ еплъыкIэ, гупсысэкIэ зиIахэр лъэпкъым хуэмылэжьауэ зэрыжыпIэфынур дауэ? КъызгурыIуэркъым.
- Адыгэ узэщIакIуэхэм ящыщу нэхъ тхакIуэ Iэзэу къэплъытэу хэт и гугъу къытхуэпщIынт?
- Сызэджахэм, сызытетхыхьахэм, нэхъыфI дыдэу слъагъухэм ящыщу Хъан-Джэрий къахэзгъэщынт. Ар тхакIуэ гъуэзэджэу щытащ. Пэжщ, абы и тхыгъэхэр реализмэм пэжыжьэу щытащ. Романтизм жыхуэтIэрщ мыбы нэхъ къигъэсэбэпар. Ар апхуэдэу пасэу дунейм ехыжауэ щымытамэ, европей романтик нэхъ лъэщхэм къакIэрымыхуу, уеблэмэ ефIэкIыу тхыгъэ хьэлэмэтхэр и Iэдакъэ къыщIэкIыну зэрыщытам сэ шэч къытесхьэркъым. ЕтIуанэу, КIашэ Адэлджэрий зэфIэкIышхуэ иIащ. Ауэ абы тхэныр щIызэпигъэуар гурыIуэгъуащэкъым. Ахэр зэрытфIэкIуэдам, я зэфIэкIыр нэсу къызэрамыгъэлъэгъуэфам щхьэкIэ си гур ящIоуз.
- Узыдэлэжьахэм ящыщу уи гум фIыкIэ къинэжахэм я гугъу къытхуэпщIын?
- Сэ куэдым садэлэжьащ, ныбжьэгъушхуи сиIащ. Ауэ, Сокъур Мусэрбийрэ сэрэ куэд здэтлъэгъуащ. Дигу къинэжын куэди, ди щэхуи зэрыщIэу, унагъуэкIи дызэкIэлъыкIуэу дыкъызэдекIуэкIащ. Шэч хэмылъу, абы хуэдэу цIыху акъылыфIэ, гурыхуэ, зи IэщIагъэм хуэIэижь дэ къытхэтакъым. Ар лекцэ къеджэн хуей хъуамэ, и IитIыр и жыпым ирилъхьэрти, тхылъымпIи имыIыгъыу, къикIукIникIукIыурэ темэр яхузэпкърихырти, студентхэми гунэс ящыхъуауэ аудиторием къыщIэкIыжырт. Апхуэдэхэр зырызт. Ди университетым а зэманым щылажьэрт урыс лектор Iэзэ, ауэ абырэ пэт лекцэр тхауэ иIыгъыу, абы еплъурэт ар къызэреджэр, студентхэм диктантым хуэдэу яригъэтхыу. Апхуэдэр лекцэ хъунт? Чым Юрэ, Щэрдан Iэбу, ЩоджэнцIыкIу Ни-нэ сымэ я лекцэхэр студентхэм я дежкIэ гъэщIэгъуэнт, абыхэми тхылъымпIэ гуэри яIыгъыу плъагъунутэкъым. Лэжьыгъэ и лъэныкъуэкIэ мис ахэр нэхъыфIхэм ящыщт.
- Сыт хуэдэ хъуэпсапIэхэр уиIэ?
- ЖысIэну сыхуейт цIыхур зыгъэдахэр лэжьыгъэр арауэ зэрыщытыр. Абы Iэужь имыIэмэ апхуэдэм мыхьэнэ лъэпкъ иIэкъым. И лэжьыгъэмрэ и гуащIэмрэщ цIыхум и пщIэр къызэралъытэр. Абы къыхэкIыу, дэ дунейм дехыжми, ди щIалэгъуалэм лэжьыгъэм и пщIэр, щIэныгъэм и мыхьэнэр къагурыIуэу псэуамэ си гуапэ хъунут. Мы гъащIэм мылъкуркъым нэхъыщхьэр, абы ухуэлIыщIэу упсэуныр тхьэмыщкIагъэщ. ДыкъызыхэкIа лъэпкъым хуэлэжьэн, анэдэлъхубзэр фIыуэ зылъагъуу ар езыгъэфIэкIуэфын щIалэгъуалэ узыншэ диIэныр си хъуэпсапIэ нэхъыщхьэхэм ящыщщ.
- ФIыщIэ пхудощI укъызэрыдэпсэлъылIам папщIэ, уузыншэу, дэрэжэгъуэ ущымыщIэу куэдрэ лъэпкъым Тхьэм укъытщхъэщигъэт.
