МЫ МАХУЭХЭМ
Накъыгъэм и 7, махуэку
♦Радиом, связым и IэнатIэ псоми я лэжьакIуэхэм я махуэщ. Ар щагъэлъапIэ Урысейм, Армением, Белоруссием.
♦Урысей Федерацэм IэщэкIэ ЗэщIэузэда и Къарухэр къыщызэрагъэпэща махуэщ. 1992 гъэм УФ-м и Президентым Iэ щIидзащ Урысей Федерацэм ЗыхъумэжыныгъэмкIэ и министерствэмрэ IэщэкIэ ЗэщIэузэда и Къарухэмрэ къызэгъэпэщыным теухуауэ.
♦Къэзахъстаным щагъэлъапIэ Хэкум и хъумакIуэм и махуэр
♦1755 гъэм зэхэтащ Москва университетыр къызэрызэIуахым теухуа гуфIэгъуэ дауэдапщэхэр. Иджыпсту ар Ломоносов Михаил и цIэр зезыхьэ Москва къэрал университетырщ.
♦1780 гъэм Екатеринэ ЕтIуанэм Санкт-Петербург иритащ а къалэм хуригъэщIа гербыр.
♦1895 гъэм урыс инженер Попов Александр япэ радиоприемник къигупсысащ.
♦1927 гъэм Къэбэрдей-Балъкъэр радиом и япэ нэтынхэм щIидзащ.
♦1985 гъэм СССР-м и Министрхэм я Советым унафэ къищтащ фадафэхэм, фадэ IэрыщI щIэзыгъэжхэм ебэныным теухуауэ.
♦1985 гъэм Налшык Хэку зауэ орденым и япэ нагъыщэр къыхуагъэфэщащ.
♦1990 гъэм КъБР-м и Адыгэ Хасэ жылагъуэ зэгухьэныгъэр къызэрагъэпэщащ.
♦1840 гъэм къалъхуащ урыс композитор, дирижёр, зи IэдакъэщIэкIхэр цIыхухэм нобэми яфIэтелъыджэ Чайковский Пётр.
♦1861 гъэм къалъхуащ Индием щыщ тхакIуэ, жылагъуэ лэжьакIуэ цIэрыIуэ, Нобель и саугъэтыр зыхуагъэфэща Тагор Рабиндранат.
♦1903 гъэм къалъхуащ совет усакIуэ, зэдзэкIакIуэ Заболоцкий Николай.
♦1936 гъэм къалъхуащ мэкъумэш щIэныгъэхэм я кандидат, КъБР-м щIыхь зиIэ и агроном Чэгъэду Владимир.
♦1940 гъэм къалъхуащ Адыгейм щыщ мэкъумэш лэжьакIуэ цIэрыIуэ, Социалист Лэжьыгъэм и ЛIыхъужь Инэмыкъуэ КIунац.
♦1950 гъэм къалъхуащ филологие щIэныгъэхэм я доктор, КъБКъУ-м и профессор Балэ Иринэ.
♦1954 гъэм къалъхуащ КъБР-м щIыхь зиIэ и журналист, КъБР-м и Къэрал саугъэтым и лауреат Къудей Владимир.
♦1954 гъэм къалъхуащ «Адыгэ псалъэ» газетым жэуап зыхь и секретарым и къуэдзэ ДыщэкI Соня.
♦1957 гъэм къалъхуащ сурэтыщI ПщыхьэщIэ Хьэсэнбий.
Накъыгъэм и 8, мэрем
♦Жор Плъыжьымрэ Мазэ Ныкъуэ ЩхъуантIэмрэ я дунейпсо махуэщ
♦Фэеплъымрэ зэкIужынымрэ я дунейпсо махуэщ. Ар хуэгъэпсащ ЕтIуанэ дунейпсо зауэм хэкIуэдахэм я фэеплъым.
♦1945 гъэм фашист Германием псалъэмакъыншэу зыкъызэритыр къыщыгъэлъэгъуа кIэух актым Iэ щытрадзащ Берлин пэмыжыжьэ Карлсхорст щIыпIэм. А махуэр ТекIуэныгъэм и махуэу ягъэуващ.
♦1949 гъэм Германием и щыхьэр Берлин и Трептов-паркым къыщызэIуахащ а къалэм щыхэкIуэда совет сэлэтхэм я фэеплъ.
♦1965 гъэм СССР-м щагъэуващ «Къалэ-лIыхъужь» цIэ лъапIэр. А махуэ дыдэм а цIэр хуагъэфэщауэ щытащ Ленинград (иджы Санкт-Петербургщ), Сталинград (иджы Волгоградщ), Севастополь, Одессэ, Киев, Москва къалэхэм. Брест быдапIэм «БыдапIэ-лIыхъужь» фIащауэ щытащ.
♦1967 гъэм «Сэлэт МыцIыхум и Фэеплъ» архитектурнэ ансамблыр Кремлым и блыным деж къыщызэIуахащ.
♦1884 гъэм къалъхуащ США-м и 33-нэ президенту (1945 - 1953 гъэхэм) щыта Трумэн Гарри.
♦1936 гъэм къалъхуащ медицинэ щIэныгъэхэм я доктор, КъБКъУ-м и профессор, ЩIДАА-м и академик, КъБР-м щIэныгъэхэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ Нэгъуей Беслъэн.
♦1943 гъэм къалъхуащ Къэрэшей-Шэрджэсым щыщ, Урысейм щIыхь зиIэ и дохутыр Хьэжмусэ Лидие.
♦1947 гъэм къалъхуащ Мексикэм и къалащхьэ Мехикэ 1968 гъэм щекIуэкIа ХIХ Гъэмахуэ Олимп Джэгухэм лъакъуэрыгъажэмкIэ чемпион щыхъуа Шыхъуэ Борис.
♦1953 гъэм къалъхуащ химие щIэныгъэхэм я доктор, КъБКъУ-м и профессор, КъБР-м щIэныгъэхэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ Къущхьэ Хьэсбий.
♦1962 гъэм къалъхуащ урысей продюсер, режиссёр Тодоровский Валерий.
Накъыгъэм и 9, щэбэт
♦ТЕКIУЭНЫГЪЭ ИНЫМ И МАХУЭЩ
♦Щыпсэу щIыпIэхэр зыхъуэж бзухэм я дунейпсо махуэщ
♦Захуагъэм тету сату щIыным и дунейпсо махуэщ
♦Европэм и махуэщ
♦1944 гъэм Севастополь къалэр фашист зэрыпхъуакIуэхэм къыIэщIагъэкIыжащ.
♦1945 гъэм ягъэуващ «1941 - 1945 гъэхэм екIуэкIа Хэку зауэшхуэм Германием зэрыщытекIуам папщIэ» медалыр.
♦1994 гъэм Жуковым и орденымрэ Жуковым и медалымрэ ягъэуващ.
♦2006 гъэм Урысейм къыщащтащ «Дзэ щIыхьым и къалэ» цIэ лъапIэр.
♦1910 гъэм къалъхуащ режиссёр, КъБР-м гъуазджэхэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ Мыд Хьэжмусэ.
♦1912 гъэм къалъхуащ адыгей тхакIуэ, зэдзэкIакIуэ Куэстэнэ Дмитрий.
♦1918 гъэм къалъхуащ адыгей драматург, прозаик Щхьэплъокъуэ Хьисэ.
♦1924 гъэм къалъхуащ усакIуэ, тхакIуэ, композитор, СССР-м и Къэрал саугъэтыр зыхуагъэфэща, Хэку зауэшхуэм хахуэу хэта Окуджавэ Булат.
♦1927 гъэм къалъхуащ къэрал лэжьакIуэ, УФ-м щIыхь зиIэ и связист Ефэнды Батий.
♦1931 гъэм къалъхуащ къэрал лэжьакIуэ, Социалист Лэжьыгъэм и ЛIыхъужь Пэнагуэ Азэмэтджэрий.
♦1933 гъэм къалъхуащ КъБР-м щIыхь зиIэ и артист Сэкрэк Мухьэдин.
♦1943 гъэм къалъхуащ КъБР-м щIыхь зиIэ и артист Атэлыкъ Къэралбий.
♦1958 гъэм къалъхуащ шэрджэс бзэщIэныгъэлI, ЩIДАА-м и академик, КъШР-м егъэджэныгъэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ Иуан Зэуал.
♦1967 гъэм къалъхуащ урысей актёр, режиссёр, продюсер Бондарчук Фёдор.
Накъыгъэм и 10, тхьэмахуэ
♦Беларусь Республикэм и къэрал ныпымрэ гербымрэ я махуэщ
♦1906 гъэм Урысейм и япэ Къэрал Думэм лэжьэн щIидзащ.
♦1917 гъэм Урысейм и Тхылъ палатэр къызэрагъэпэщащ.
♦1978 гъэм Одессэ техын щыщIадзащ «Место встречи изменить нельзя» фильмыр, совет цIыхубэм нэхъыфI дыдэу ялъагъухэм ящыщ хъуауэ щытар.
♦1916 гъэм къалъхуащ Совет Союзым и ЛIыхъужь Къуэныкъуей Назир.
♦1929 гъэм къалъхуащ УсакIуэ, КъБР-м щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ ХьэIупщы Лолэ.
♦1930 гъэм къалъхуащ педагогикэ щIэныгъэхэм я доктор, профессор, АПСН-мрэ ЩIДАА-мрэ я академик, УФ-м щIыхь зиIэ и егъэджакIуэ, Адыгэ Республикэм щIэныгъэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ Бузар Ким.
♦1937 гъэм адыгэ литературовед, критик, филологие щIэныгъэхэм я доктор, ЩIДАА-м и академик, АР-м щIэныгъэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ Мамий Руслан.
♦1937 гъэм къалъхуащ адыгэ усакIуэ ХьэцIыкIу Хьэсэн.
♦1938 гъэм къалъхуащ жылагъуэ лэжьакIуэ, Бахъсэн щIыналъэм и Адыгэ Хасэм и тхьэмадэу щыта Шапсыгъ Хьэсэн.
♦1938 гъэм къалъхуащ франджы актрисэ, уэрэджыIакIуэ цIэрыIуэ, Высоцкий Владимир и щхьэгъусэу щыта Влади Маринэ.
♦1944 гъэм къалъхуащ къэрал лэжьакIуэ, экономикэ щIэныгъэхэм я доктор, профессор Щоджэн Мухьэмэд.
♦1945 гъэм къалъхуащ философие щIэныгъэхэм я доктор, Адыгей къэрал университетым и профессор Понэж Увжыкъуэ.
♦1948 гъэм къалъхуащ усакIуэ Къуныжь ХьэIишэт.
♦1955 гъэм къалъхуащ «Что? Где? Когда?» джэгу-зэпеуэм и магистр, теленэтынхэр езыгъэкIуэкI Друзь Александр.
♦1956 гъэм къалъхуащ тележурналист, ОРТ телеканалым и япэ унафэщIу щыта Листьев Владислав.
♦1967 гъэм къалъхуащ медицинэ щIэныгъэхэм я доктор, профессор, Ингуш Республикэм щIыхь зиIэ и дохутыр Аслъэн Ахьмэд.
Накъыгъэм и 11, блыщхьэ
♦868 гъэм Китайм къыщыдагъэкIащ зэрыбкIэ тедза япэ тхылъыр.
♦1927 гъэм США-м къыщызэрагъэпэщащ киногъуазджэмкIэ академие. Къэралым щытраха фильм нэхъыфIхэм щыджэгуахэми абыхэм елэжьахэми «Оскар» саугъэтыр иратыныр къыхэзылъхьар аращ.
♦1934 гъэм КъБР-м ПромышленностымкIэ и управленэ къызэрагъэпэщащ.
♦1939 гъэм Халхин-Гол (Монголие) псым деж IэщэкIэ щызэпэщIэуващ СССР-мрэ Япониемрэ я дзэхэр.
♦1945 гъэм советыдзэхэм хуит къащIыжащ Чехословакием и щыхьэр Прагэ.
♦1949 гъэм Израилыр Лъэпкъ Зэкъуэтхэм я Зэгухьэныгъэм (ООН) хыхьащ.
♦2014 гъэм Донецк ЦIыхубэ Республикэм щекIуэкIащ езыхэм я къэралыгъуэ яIэжыным унафэ щытращIыхьа референдум.
♦1810 гъэм къалъхуащ урыс сурэтыщI, Петербург художествэхэмкIэ и академием и вице-президенту щыта, Кавказым мызэ-мытIэу щыIа икIи ди щIыналъэм, ди цIыхухэм ятеухуа сурэтхэр зыщIа Гагарин Григорий.
♦1864 гъэм къалъхуащ Ирландием щыщ тхакIуэ, «Овод» роман цIэрыIуэр зи IэдакъэщIэкI Войнич Этель Лилиан.
♦1904 гъэм къалъхуащ Испанием щыщ сурэтыщI цIэрыIуэ, тхакIуэ Дали Сальвадор.
♦1921 гъэм къалъхуащ къэрал лэжьакIуэ, Социалист Лэжьыгъэм и ЛIыхъужь Евтушенкэ Николай.
♦1931 гъэм къалъхуащ философие щIэныгъэхэм я доктор, профессор АфэщIыж Марат.
♦1937 гъэм къалъхуащ куржы кинорежиссёр, актёр, Куржым и цIыхубэ артист Шенгелая Георгий.
♦1961 гъэм къалъхуащ къэрал къулыкъущIэ, УФ-м къэрал кIуэцI IуэхухэмкIэ и министр, Урысей Федерацэм и полицэм и генерал, юридическэ щIэныгъэхэм я доктор Колокольцев Владимир.
♦1963 гъэм къалъхуащ урысей продюсер, композитор цIэрыIуэ, усакIуэ Меладзе Константин.
♦1969 гъэм къалъхуащ КъБР-м и Правительствэм и УнафэщI, республикэм щIыхь зиIэ и экономист Мусуков Алий.
Накъыгъэм и 12, гъубж
♦Медсестрам и дунейпсо махуэщ
♦ЩIыуэпсым теухуа щIэныгъэ зэгъэгъуэтыным и махуэщ
♦1731 гъэм Ладогэ псыдэжыпIэм кхъухьхэр щызекIуэу хуежьащ.
♦1945 гъэм советыдзэхэм Прагэ къалэр нэмыцэ фашист зэрыпхъуакIуэхэм къыIэщIагъэкIыжащ.
♦1975 гъэм СССР-м и кинотеатрхэм щагъэлъагъуэу щIадзащ Бондарчук Сергей Шолохов Михаил и романыр и лъабжьэу триха «Они сражались за Родину» фильмыр. Къэралым щыпсэухэм ящыщу мелуан 40-м щIигъу еплъат абы.
♦1916 гъэм къалъхуащ мэкъумэш IэнатIэм и унафэщI, Социалист Лэжьыгъэм и ЛIыхъужь Аргун Iэбубэчыр (ПIатIэ).
♦1917 гъэм къалъхуащ Абхъазым и цIыхубэ усакIуэ, Социалист Лэжьыгъэм и ЛIыхъужь Шинкубэ Бэгърат.
♦1933 гъэм къалъхуащ совет усакIуэ, тхакIуэ, архитектор, жылагъуэ лэжьакIуэ, СССР-м и Къэрал саугъэтыр зрата Вознесенский Андрей.
♦1935 гъэм къалъхуащ публицист, КъБР-м щIыхь зиIэ и журналист Уэрыш Нурхьэлий.
♦1936 гъэм къалъхуащ шэрджэс еджагъэшхуэ, IуэрыIуатэдж, КъШР-м щIыхь зиIэ и журналист Брат Хьэсин.
♦1983 гъэм къалъхуащ урысей гимнасткэ цIэрыIуэ, Урысейм спортымкIэ щIыхь зиIэ и мастер, Олимп Джэгухэм я чемпионкэ, жылагъуэ лэжьакIуэ Кабаевэ Алинэ.
Лъэпкъ Iущыгъэ:
Анэм и гуэныхьыр пхуэпшыныжкъым, уи Iэгу джэдыкIэ хуибгъэжьыхьми.