Олимпиадэр къыщежьа Алыджым и къалащхьэ Афинхэм 2004 гъэм щекIуэкIа зэхьэзэхуэм чемпионыгъэр къытхуихьакъым. Къэбэрдей-Балъкъэрым щыщхэу Аккаев Хьэжмурат атлетикэ хьэлъэмкIэ дыжьыныр, Тау Хьэсэнбий дзюдомкIэ домбеякъ медалыр къалъысащ. Къэрэшей-Шэрджэсым икIа абазэ щIалэ Хърачэ Мурат боксымкIэ, Адыгейм и лIыкIуэ Алифиренкэ Сергей кIэрахъуэ гъэуэнымкIэ ещанэ хъуахэщ. Атлетикэ хьэлъэмкIэ утыку къихьа ТIэхъущ Заур Iыхьэншэ дыдэу къэнащ.
Ди къуэш балъкъэрхэм ящыщу Олимп Джэгухэм ехъулIэныгъэ гуэрхэр щызиIар штангист Аккаев Хьэжмурат и закъуэщ. 1985 гъэм ар Тырныауз къалэм къыщалъхуащ. И япэ тренерыр Моккаев Махътыщ. Урысей Федерацэм спортымкIэ щIыхь зиIэ и мастерщ. ЦСКА клубым хэтащ. УФ-м атлетикэ хьэлъэмкIэ и чемпионщ, дунейпсо, европэ зэхьэзэхуэхэм щытекIуащ.
Хьэжмурат олимпиадищым хэтащ икIи и зэфIэкIхэм хигъэщI зэпытурэ екIуэкIащ. Апхуэдэу 2004 гъэм Афинхэм щыIа зэхьэзэхуэм и дыжьын медалыр абы къихьащ. ИлъэсиплI дэкIри, Пекин щекIуэкIа Олимп Джэгухэм домбеякъыр щызыIэригъэхьащ. 2012 гъэм ар Лондон дыщэм щыхущIэкъуащ, арщхьэкIэ и узыншагъэр къызэIыхьэри, зэхьэзэхуэм хэтыфакъым. Абы и щхьэусыгъуэр щызэхэкIар илъэс зыбжанэ дэкIауэщ.
Допингым пэщIэт дунейпсо комитетым иригъэкIуэкIа къэпщытэныгъэхэм къыщIагъэщащ Аккаевым и къарум хэзыгъахъуэ хущхъуэхэр къызэригъэсэбэпар. Абы и зэранкIэ 2004 гъэм Афинхэм щекIуэкIа Олимп Джэгухэм къыщихьа дыжьын медалыр трахыжащ.
Ди республикэр зэрыгушхуэхэм ящыщ зыщ илъэс зыбжанэкIэ ехъулIэныгъэ иIэу Санкт-Петербург и «Явара-Нева» спортклуб цIэрыIуэм зэфIэкIышхуэ къигъэлъагъуэу хэта УФ-м спортымкIэ щIыхь зиIэ и мастер Тау Хьэсэнбий. Олимп Джэгухэр къыщежьа Алыджым и къалащхьэ Афинхэм 2004 гъэм щекIуэкIа Олимпиадэм килограмм 90 зи хьэлъагъ дзюдоистхэм я деж домбеякъ медалыр абы щызыIэригъэхьащ, Урысей Федерацэм, Европэм, дунейпсо утыкухэм ехъулIэныгъэфIхэр щиIащ. Ди къэралым щыщу Тау Хьэсэнбий и закъуэщ «Тажышхуэ» зэпеуэм тIэунейрэ щытекIуэфар. Иджы ар Урысей Федерацэм дзюдомкIэ и командэ къыхэхам и тренер нэхъыщхьэщ.
И ныбжьыр илъэс тIощIрэ тIурэ хъуауэ арат Хьэсэнбий къэралым щынэхъ лъэщ дыдэ щыхъуам. 2000 гъэм и щэкIуэгъуэ мазэм и кIэухым Пермь къалэм щызэхэта Урысей Федерацэм дзюдомкIэ и ебгъуанэ чемпионатым дыщэ медалыр къыщихьащ. Абы щыгъуэм ар Адыгей къэрал университетым Физическэ щэнхабзэмрэ дзюдомкIэ и институтым щеджэрт икIи Бэджыдэ Вячеслав и нэIэм щIэту зэхьэзэхуэхэм зыхуигъэхьэзырырт.
КъыкIэлъыкIуэ илъэсми Тау Хьэсэнбий къэралым и дыщэ медалыр зыIэщIигъэкIакъым икIи адэкIэ дунейпсо зэпеуэхэр къыхузэIуха хъуащ. 2003 гъэм Германием и Дюссельдорф къалэм щекIуэкIа Европэм и чемпионатым и финалым ди лъахэгъур нэсащ.
2004 гъэм Алыджым и къалащхьэм щызэхэта Олимп Джэгухэм и пэ къихуэу Бухарест щыIа Европэм и чемпионатми адыгэ щIалэр къыщыхэжаныкIащ. Абы Хьэсэнбий жэз медалыр къыщихьащ, ауэ и гупсысэ псори иджы зэхьэлIар Олимпиадэм зэрыхэтынурат.
Алыджхэм я щIыналъэм къыщеувэхам, нартыжьхэм я къарур къыхалъхьам хуэдэу, Тау Хьэсэнбий дэрэжэгъуэ игъуэтащ. Ди эрэм и пэкIэ Олимп Джэгухэр щекIуэкIа Афинхэм и теплъэ къудейм гушхуэныгъэ ин къритырт икIи текIуэныгъэншэу и Хэкум игъэзэж мыхъуну къыхуигъэувырт. АрщхьэкIэ абы псэемыблэжу щIэбэнынухэр икIи щIэхъуэпсхэр куэдыкIейт.
Дзюдоистхэм я зэпеуэр хуабжьу гуащIэт. Хьэсэнбий абы хыхьащ, Кубэм къикIа Деспейн Йесвал тыншу хигъащIэри. АдэкIэ… къытекIуащ дунейпсо зэхьэзэхуэм и вице-чемпион Звиадури Зураб, иужькIэ Олимп чемпион Алыджым щыхъуар. «Хьэсэнбий куржы щIалэм пэлъэщынут, - жиIащ иужькIэ Урысей Федерацэм и командэм къыхэхам и тренер нэхъыщхьэ Казаченков Авель. - Ахэр куэд щIатэкъым Европэм и чемпионатым зэрыщызэхуэзэрэ икIи Таур абы щыгъуэм Звиадури тыншу ефIэкIат. А Iуэхугъуэм игъэбэлэрыгъауэ къыщIэкIынущ, ауэ Хьэсэнбий и гур иудыгъуафIэкъым икIи бэнэныгъэм фIырыфIкIэ къыхэкIынукъым».
Дзюдом, адрей бэнэкIэ лIэужьыгъуэхэми хуэдэу, домбеякъ медалитI щагъэджэгу. Япэ дыдэ зэIущIэм укъыщыхагъэщIами, языхэзым ущIэбэныфынущ. Абы папщIэ адрей къытрадзахэри зыхэт зэхьэзэхуэм ущытекIуэу, финал ныкъуэм лей къыщыхъуам уефIэкIыжын хуейщ. Ар хуабжьу Iуэху хьэлъэщ.
Гугъуехьхэм къыпимыкIуэту еса Тау Хьэсэнбий и зэфIэкI, ерыщагъ псори къызэщIикъуэжри, утыку ихьэжащ. ЯпэщIыкIэ абы хигъэщIащ Италием щыщ Европэм и чемпион Лепре Франческэ. АдэкIэ ардыдэр я натIэ хъуащ 2001 гъэм дуней псом щытекIуа франджы Демонтфасон Фредерикрэ 2003 гъэм ЩIы хъурейм щынэхъ лъэща корей бэнакIуэ Тхе Хван Хирэ. Тыншу зыпэлъэщар итальян дзюдоистращ, адрейхэм егъэлеяуэ гугъу ирагъэхьащ икIи и Iэзагъ псори къызэкъурагъэхащ. Гугъуехьыр псыхэкIуадэ хъуакъым - олимп домбеякъ медалыр зыIэригъэхьащ!
Афинхэм щызэхаубла Олимп Джэгухэр зэрекIуэкIыр къэзыгъэлъагъуэ журналистхэм къаухъуреихьа Тау Хьэсэнбий зэпIэзэрыту я упщIэхэм жэуап яригъэгъуэтырт: «Иджы хуэдэу зэи гугъу сехьакъым, - ибзыщIакъым абы. - Олимпиадэм хьэрхуэрэгъу къыщыпхуэхъухэр я теплъэкIи зэфIэкIкIи зэмыщхь защIэщ икIи дэтхэнэми бгъэдыхьэкIэ щхьэхуэ къыхуэгъуэтыпхъэщ. Ар тыншкъым. Дауи, сыхуеящ Олимп Джэгухэм я чемпион сыхъуну. ИкIи схузэфIэкIынут. АрщхьэкIэ етIуанэ зэIущIэм къыщыспэщIэхуа куржы бэнакIуэр къызэбзэджэкIащ. Апхуэдэу щытми, къысщыгугъахэр сымыгъэщIэхъуауэ къысщохъу. Сэри сыарэзыщ мыпхуэдэ зэхьэзэхуэ иным домбеякъ медалыр къызэрыщысхьыфамкIэ».
Алыджым щекIуэкIа Олимпиадэм иужькIи Хьэсэнбий куэдрэ дигъэгуфIащ. Къэралми, Европэми, дунейми ар мызэ-мытIэу къыщыхэжаныкIащ икIи дамыгъэ лъапIэхэр зыIэригъэхьащ.
И ныбжьыр илъэс щэщIым щIигъуа иужькIэ Тау Хьэсэнбий бэнэныр щигъэтащ. Абы иджыри зыкъом хузэфIэкIынут, ауэ нэхъ зи щIалэгъуэхэм гъуэгу яритмэ нэхъ къищтащ. АрщхьэкIэ зи цIыхугъэ дахэрэ зэфIэкI лъагэкIэ гупым яхэта адыгэ щIалэр къаутIыпщакъым. Ар ягъэуващ Урысей Федерацэм дзюдомкIэ и командэ къыхэхам и тренер нэхъыжьу.
2009 гъэм щыщIэдзауэ илъэсиблкIэ а къулыкъур пщIэрэ щIыхьрэ пылъу зэрихьащ Таум. Спорт лъагапIэ инхэм нэса щIалэ зыбжани игъэсащ абы. Апхуэдэхэм ящыщщ иужьу зэхэта Олимп Джэгухэм япэ дыщэ медалыр ди къэралым къыщыхуэзыхьа Мудрэн Беслъэн. Рио-де-Жанейрэ къратыкI репортажхэм щызэхэтхырт утыкум ит и гъэсэным Хьэсэнбий адыгэбзэ къабзэкIэ ирит чэнджэщхэр: «УмыпIащIэ, умыпIащIэ! Уи лъакъуэм щIумыгъэхьэ! Еуэ, иджы…».
2016 гъэм и кIэухым зэхэтащ Урысейм ДзюдомкIэ и федерацэм и отчёт-хэхыныгъэ конференц. Абы къыщыхалъхьэри, псори зэдэарэзыуэ цIыхухъухэм я командэ къыхэхам и тренер нэхъыщхьэу ягъэуващ Тау Хьэсэнбий. Ар хуабжьу щIыхьышхуэщ. Сыт хуэдэ спорт лIэужьыгъуи къащти, къэралым и гуп къыхэхам и тренер нэхъыщхьэу щытыну адыгэхэм ящыщу аращ япэу дзыхь зрагъэзар. А пщIэ лъагэр абы зэрыхуэфащэм шэч къытетхьэркъым.
Хърачэ Мурат и спорт гъуэгуанэр щIэпплъыкIыжмэ, Олимп щыгум гугъу емыхьу хуэкIуауэ къыпщыхъунущ. Ар Черкесск къалэм къыщыхъуащ. И адэр абазэщ, и анэр - Беслъэней къуажэм дэс Убых унагъуэцIэр зезыхьэ лъэпкъым ящыщщ.
И ныбжьыр илъэс 12 щыхъум, Хърачэр IэщIыхьащ УФ-м боксымкIэ щIыхь зиIэ и тренер Давыдов Александр икIи Iуэху зэхэщIыкI лъагэ зыбгъэдэлъ егъэджакIуэм щIалэ цIыкIум боксымкIэ къэкIуэн зэриIэр къыхилъагъукIащ: Мурат хуабжьу и Iэпкълъэпкъыр лантIэт, псынщIэт.
- Лэжьыгъэр зыфIэфI, гуапагъэ, гъэсэныгъэ нэс зыхэлъ, спортым хэти хуэмыдэжу зи псэр хэпщIа спортсмену щытащ Мурат. А псом я нэхъыщхьэжу, ар хуабжьу спортсмен IэкIуэлъакIуэт. Апхуэдэ тыгъэ дэтхэнэ гъэсакIуэри зыщIэхъуэпст, - игу къегъэкIыж Хърачэм и гъэсакIуэм.
И ныбжьыр илъэс 15 иримыкъуу, Мурат Великобританием щекIуэкIа Дунейпсо зэпеуэм текIуэныгъэр къыщихьыфауэ щытащ. Абы къыкIэлъыкIуэ илъэсым щIалэгъуалэмкIэ Урысейм и чемпионатыр Саратов къалэм къыщихьащ. Абы щыгъуэми Хърачэр техникэ нэхъ дахэ зыбгъэдэлъ боксеру къалъытат.
Иужьрей и текIуэныгъэр Хърачэм зыщыIэригъэхьащ Европэм пашэныгъэр къыщыхьыным ехьэлIауэ Баку щекIуэкIа зэхьэзэхуэ иным.
- Абы щыгъуэм сы сызыпэщIэувар сэ схуэдэу, япэ увыпIэ мыхъумэ, нэгъуэщIым зытезымыгъэпсыхьэ, дэгъуэу зызыгъэхьэзыра боксёр ныбжьыщIэ защIэт, - чемпионатыр игу къигъэкIыжкIэрэ жиIэжырт Мурат. - Арами, япэрей зэпэщIэтыныгъэм Эстонием щыщ боксёрыр нокаут згъэкIуащ. Абы иужькIи, си гур, си къарур нэхъ зэрыубыдащ, зэпэщIэтыныгъэхэри нэхъ тыншу езгъэкIуэкIащ, финал ныкъуэм сынэсыху.
Мыбдежым сызыпэщIэхуар чемпионатыр здыщекIуэкI къалэм щыщ боксёрти, залым щIэс цIыху мини 5-р абы IэгуауэкIэ, гуоу-кIий макъкIэ къыдэщIырт. Апхуэдэ щытыкIэр хуабжьу хьэлъэщ боксёрым дежкIэ. Арами, текIуэныгъэр къыIэщIэстхъащ. Абы иужькIэ езгъэкIуэкIа финал зэпэщIэтыныгъэр ауи къысщыхъужакъым. Тхухаха зэманыр имыух щIыкIэ, текIуэныгъэр сэ къысхуагъэфэщауэ щытащ…
КъыкIэлъыкIуэ европей чемпионату Мурат зыхэтар Сараевэ щекIуэкIаращ. Мыбдежми Хърачэм IэкIуэлъакIуагъ ин бгъэдэлъу текIуэныгъэр къихьащ. Къилъэща дыщэ медалым щIыгъууи Мурат «Европэм и боксёр нэхъыфI» фIэщыгъэцIэри къыхуагъэфэщащ.
2000 гъэм Красноярск къалэм щекIуэкIа зэхьэзэхуэ иным - Урысейм и Кубокым здыщIэбэн зэпеуэм - Мурат къыщигъэлъэгъуа зэфIэкIым, и техникэм имытхьэкъуа щыIакъым.
Спортым куэдрэ къыщохъу текIуэныгъэр къэзылъэща спортсменыр судьяхэм я «фIыгъэкIэ» къыхагъэщIауэ къыщыщIэкIыж. Апхуэдэ мыхъумыщIагъэ кърахьэлIауэ щытащ Мурат Будапешт щекIуэкIа Дунейпсо зэпеуэм. Хабзэншагъэ къагъэхъуам и зэранкIэ, дыщэ медалыр зыIэщIэлъын хуей Мурат дыжьынращ къратауэ щытар. Ар и жагъуэ мыхъуу къэнакъым спортсмен ныбжьыщIэм, ауэ апхуэдэ щытыкIэми и гур ириудакъым…
2003 гъэм Мурат Урысейм и чемпион хъури, Олимп Джэгухэм я путёвкэри къихьащ. 2004 гъэм Афинхэм щекIуэкIа Олимпиадэм и щIалэр иригъажьэкIэрэ, Мурат и анэ Зулетэ и къуэм жриIэгъащ: «Си щIалэ, Урысейм и щIыхьыр зэры-пIэтынум къищынэмыщIауэ, уэ лъэпкъ цIыкIуитIым - адыгэхэмрэ абазэхэмрэ я щIыхьри пIэтыну къыпщогугъ! Ар бгъэщыпкъэжыныр уи къалэн нэхъыщхьэщ!»…
Олимпиадэр Мурат дежкIэ мыIейуэ щIидзащ. Зым адрейр кIэлъыкIуэурэ, Хърачэм хигъэщIащ Китайм щыщ Тонгу Чен, Австралием къикIа Энтони Литлл, Угандэр зи хэщIапIэ Рукундэ Сэм сымэ.
КъыкIэлъыкIуэу Хърачэм къыпэщIэуващ илъэситхум къриубыдэу хамыгъэщIэфа боксёр цIэрыIуэ, Кубэм къикIа Кинделлан Марио.
Олимпиадэ нэужьым Мурат жиIауэ щытащ: «Зэи си фIэщ хъунтэкъым Кинделлан зы утыкум сыщыпэщIэтыну, сыту жыпIэмэ, сэркIэ Марио боксёр щэджащэт.
НэгъуэщI лъэныкъуэкIэ уеплъмэ, иужь раундым Кинделлан нэхърэ мынэхъ Iейуэ сылэжьащ икIи зэпэщIэтыныгъэр дыуха нэужь, си щхьэм мыпхуэдэуи къилъэдащ: «СытекIуэфынуи щытащ»...
Къэрэшей-Шэрджэсми, Мурат къызыхэкIа лъэпкъми Олимпиадэм домбеякъ медалыр щызыIэрызыгъэхьэфа Хърачэр лIыхъужьым хуэдэу щаIэтауэ щытащ, тыгъэ лъапIэхэри хуагъэфэщащ.
Урысей Федерацэм и щIыхьыр Олимп щыгум щызыIэта Хърачэ Мурат къыхуагъэфэщащ «Хэкум и пащхьэ щиIэ фIыщIэхэм папщIэ» етIуанэ нагъыщэ зиIэ медалыр.
Афинхэм щекIуэкIа Олимпиадэм гугъуехьышхуэ пылъу икIи ныкъуэкъуэгъухэр и куэду хэхуащ ТIэхъущ Заур. Ар хуэхьэзырт медаль зэмылIэужьыгъуэхэм щIэбэныну. АрщхьэкIэ къэралым и командэ къыхэхам и тренерхэм я щыуагъэкIэ Iыхьэншэ хъуащ: штангист щIалэщIэр къызэщIэмыплъэ щIыкIэ килограмми 175-рэ зэуэ къиIэтыну ягъэкIуащ. Езым нэхърэ (кг 85-рэ) хуэдитIым щIигъу хьэлъагъым Заур занщIэу пэлъэщакъым икIи и хъуэпсапIэр къемыхъулIауэ алыджхэм я щIыналъэм къикIыжащ.
ТIэхъущыр 1981 гъэм Нарткъалэ къыщалъхуащ. Шэкэм Михаил и унафэм щIэту штангэ къэIэтыным а къалэм зыщыхуигъэсащ. Урысей Федерацэм и чемпион хъуащ, къэралым и кубокыр тIэунейрэ къихьащ, Европэм ещанэ увыпIэр 2006 гъэм щиубыдащ.
