ШыгъупIастэм къимыхь щыIэ?
I
- Дауэ сыщытын: си лъакъуитIыр щIэхуарэ гунэдж лъэпкъ симыIэжу сыщысщ, сыкъопэзэзэхри, - жеIэ Хьэбалэ къыщIэупщIэну (махуэ къэс зэхуэмызэфыми, телефонкIэ куэдрэ зэрыщIэрт) къэпсэлъа Емынэжь жэуап иритыжу. - КъэпщытакIуэ къэкIуауэ, а фи курсэгъуу щыта фейцейм (Хьэмзэтт жыхуиIэр) сыкъретхэкIыр, си лэжьэкIэм нэхъ кIуэцIрыхуа щымыIэу къилъытэу. СщIэркъым сызэрыхъунур. СыIуагъэкIыжынкIэ сышынэу, согузавэ… Бетэмал, IэнатIэ тыншт мы сыздыIутыр. Ахъшэ хъарзыни къызатырт, пенсымрэ абырэ унагъуэм хуиту дрикъурт…
Я ныбжьэгъум и лэжьыгъэр Iейуэ зэрагъэдзэкIыу, къызэрапщытэр зэрызэхахыу, занщIэу зыкърачри, Емынэжьрэ Дэлхьэтрэ Хьэбалэ и деж къэкIуащ, я хэгъэрей гуэрым и деж хьэщIапIэ кIуэм хуэдэу, фадэбжьэ зрикъунрэ абы хуэфэщэн шхыныгъуэрэ (езыхэр зэреджэр «закускэт») къыздащтэри.
- ТхьэмыщкIэжь мыгъуэ, цырыцу узэрагъэдзэкIрэ-тIэ? - жеIэ Дэлхьэт и гъусэу кабинетым къыщIэпкIа Емынэжь, сэлам-чэламхэм и пэ къихуэу. - Уи сэфэтми уитыжкъыми.
- Уи пэжьри сыту Iейуэ къыпылэлрэ, хъарып? - жеIэ Дэлхьэт, и ныбжьэгъум дежьууэ.
- Пэ дэнэ къыщына, уэлэхьи нэгъуэщI гуэрхэри къыпылэлынкIэ хъунумэ, сэ сыкъызэратхыхьар къафщIэмэ. - Хьэбалэ и ныбжьэгъухэм яхуотхьэусыхэ. - Мэт, феджэт а бзаджэнаджэм (къэпщытакIуэ Хьэмзэтт зи гугъу ищIыр) итха справкэ фейцейм…
Инспекцэм и начальникым и цIэкIэ ягъэхьэзыра а дэфтэрым итт:
Къэпщытэныгъэ екIуэкIым къызэригъэлъэгъуащи, лэжьыгъэм фэбжь къыщымыгъэхъун Iуэхур икъукIэ зэкIэлъымыкIуэу IуэхущIапIэм къыщызэгъэпэщащ.
Зэрызэхагъэувэрэ зэманыфI дэкIа пэтми, шынагъуэншагъэ техникэм ехьэлIа инструкцэр къагъэщIэрэщIэжакъым. ЛэжьакIуэхэр зэхуашэсурэ ар щрагъэджыр зэзэмызэщ.
Iэмэпсымэхэм я гугъу пщIыуэ щытмэ, абыхэм я щытыкIэм дагъуэ куэд хуэпщI хъунущ. Къапщтэмэ, белхэм яфIэлъ кIыр IэрыщIщ, заводым щамыгъэхьэзрауэ. Уадэхэм ядэукIа хьэлэхэри къызыхэщIыкIар гъущI щабэкъым, атIэ ткIийщ, къыдэцIэфту фэбжь къигъэхъуну хьэзыру.
КъимыдэкIэ, компьютерым бгъэдэс машинисткэр зытес шэнтжьейр сыджым фIэджэрэзыхьыркъым, сыкъыу зэфIэт мыхъумэ. Мыр куэдрэ къэзыгъэсэбэп секретарми зарядкэ ищIыркъым, зэман пыухыкIакIэ къэтэджурэ. Инструкцэм къигъэув мардэхэм ар къезэгъыркъым.
МафIэсым ебэнын лэжьыгъэри IуэхущIапIэм икъукIэ щызэкIэлъымыкIуэщ. Пшахъуэ зэрылъ гъущI чей яIэкъым, пхъэбгъу зэIулIам икIута мыхъумэ. Пэгунхэр плъыжьу лакъым. ПхъэнкIий кIэрыхубжьэрыхухэр, тхылъымпIэжь зыхуэмеижхэр щагъэс щIыпIэ хэха щыIэкъым.
Ныкъусаныгъэшхуэ хэлъщ ток Iэмэпсымэхэм ехьэлIауэ ирагъэкIуэкI лэжьыгъэми. Розеткэ хэлъыпIэм къыщыгъэлъэгъуакъым ватт бжыгъэ дапщэм ар хухэхами. Пэшхэм фIэдза уэздыгъэхэр щызэрахъуэкIкIэ хьэфэ Iэлъэ зыIэратIагъэркъым, ток къоуэнкIэ зэрыхъунур къагурымыIуэу.
А псом къадэкIуэу, мы IуэхущIапIэм щагъэзащIэркъым цIыхубзым щысхьын хуейуэ инструкцэм къигъэув хабзэхэр. Къэпщытэныгъэр щекIуэкI зэманым наIуэ къэхъуащ пхъэнкIакIуэ-лъэсакIуэу мыбы щылажьэ бзылъхугъэ тIорысэшхуэм хабзэкIэ ягъэува килограмм 15-м нэхърэ куэдкIэ нэхъ хьэлъэ, нэхъыбэ къызэриIэтыр, псы зырыз пэгунышхуитI зэпэшачэу кърилъэфэкIкIэрэ.
ИщхьэкIэ къыжыIа хъуа псом япкъ иткIэ икIи лэжьыгъэр дяпэкIэ нэхъ егъэфIэкIуэн папщIэ Iэмалыншэу къызолъытэ:
1. Лэжьыгъэм шынагъуэншагъэр къыщызэгъэпэщынымкIэ Iуэхугъуэ лъэпкъ IуэхущIапIэм зэрыщрамыгъэкIуэкIыр къэгъэлъэгъуэныр;
2. И пщэрылъ къалэнхэр нэсу зэримыгъэзащIэм къыхэкIыу, лэжьыгъэм фэбжь къыщымыгъэхъунымкIэ IуэхущIапIэм и инженер Iэпщацэ Хьэбалэ IугъэкIын хуейуэ директорым хуэгъэувыныр;
3. Справкэм щыгъуазэ щIын IуэхущIапIэм и лэжьакIуэ псори.
Лэжьыгъэм фэбжь къыщымыгъэхъунымкIэ
инспекцэм и IэщIагъэлI нэхъыжь Хьэмзэт
20.05. ….
- Уэлэхьи, дружище, унэмыс щIыкIэ укъэсыжауэ арамэ! - жеIэ справкэм къеджа Емынэжь, нэхъри Хьэбалэ и гур ириуду. - «Прощай, си къулыкъу!» - жыIи ежьэж, зумыIэжьэу… Хьа-хьа!..
- ГумащIэ укъэхъурэ укъагъ хъужыкъуэмэ, уэлэхьи, бэлътоку зыщыплI къыпхуэтщэхунмэ, уи нэпс шыугъэхэр щIэплъэщIыкIын хуэдэу. Хьа-хьа!
- АбыкIэ уримыкъумэ, напэIэлъэщI кIыхь къыпхуэтщэхунщ, Дэлхьэт сэрэ ахъшэ тIэкIу зэхэддзэнщи.
- Скинемся, уэлэхьи!
БампIэгъуэр лъхуэри зэгуэдыгъуэр къилъхуащ жыхуаIэм хуэдэу, и ныбжьэгъуитIым я гушыIэ мышыум щхьэкIэ Хьэбалэ зэгуэпырт, зэгуэудырт, ауэ зыри абыхэм япидзыжыфыртэкъым, апхуэдизкIэ и щхьэр и жагъуэти.
СыткIэ имыжагъуэнрэт? Пенсэм кIуа нэужь (щIалэIуэу тIысыжат, зэрылэжьэн хуей стажыр зэрырикъуу), илъэсым щIигъукIэ ар лэжьапIэншэу щысат, зыдэувын IэнатIэ имыгъуэту. Иджыпсту зыдыIутри, ерагъпсэрагъкIэ къигъуэтат. Ар фIэкIуэдмэ сыт ищIэнур? Дэнэ здэкIуэнур? Мы зэманым лэжьапIэ къэгъуэтыгъуейщ. Уэздыгъэ нэхукIэ дэнэ къэна, прожекторкIэ къыпхуэмыгъуэтыну.
Апхуэдэу здэщысым Хьэбалэ йогупсыс, и ныбжьэгъухэм закъримыгъащIэу: «ПсыхэкIуадэ хъуауэ аракъэ мыбы сыкъызэрыкIуэрэ дэкIа мазэ зыхыблым сщIа псори? МашинкэкIэ си IэкIэ тездзэжурэ, инструкцэ мащIэ къэзгъэщIэрэщIэжа? Билет зэхэзгъэувэурэ, лэжьыгъэм ехьэлIа шынагъуэншагъэр зэращIэм теухуауэ лэжьакIуэхэм экзамен зэрезгъэтар-щэ? Фэбжь зыгъуэтам япэ медицинэ дэIэпыкъуныгъэ зэрырат щIыкIэр абыхэм Iэджэрэ зэрезгъэлъэгъуам, сыкIуэурэ объектхэм куэдрэ сызэрыкIэлъыплъам, зыхуеину псомкIи, лэжьакIуэ щыгъын, вакъэ, Iэлъэ, нэгъуэщIхэмкIэ къызэрызэгъэпэщам, адрей-модрейхэм я гугъу умыщIыххэ. Техникэ безопасностым и инженерым аракъэ и къалэныр?..»
- Уэлэхьи, хъарып, уи Iуэхур ядри ябзыжауэ арамэ! - жеIэ Дэлхьэт уIэгъэм шыгъу трикIутэу. - Иджы дауэ ухъужыну?
- Зэрыхъужынур пщIэркъэ? - жеIэ Емынэжь, и ныбжьэгъум дежьууэ. - ПщIантIэм дэсынщ, гъунэгъу гаражхэм щIэсынщ лIыжьхэм куэзыр е домино ядэджэгуу. Языныкъуэхэм дежи абыхэм фадэбжьэ тIэкIу ядефэнщ, зы мыIэрысэ цIыкIу е бжьыныщхьэ хъурей дишхыурэ. Хьа-хьа!..
- Исключительнэу правильнэ, уэлэхьи: пенсионерхэм я лэжьыгъэр аращ!
- КхъыIэ, фи къавэбжэр зэхуэфщIи, сыт сщIэнуми къызжефIэ, - мэлъаIуэ Хьэбалэ, и ныбжьэгъухэм захуигъазэу. - ЖыфIэт, сыт сщIэнур?..
ЯщIэнум и планыр Емынэжьрэ Дэлхьэтрэ пасэу зэхагъэувакIэт.
II
Къэпщэтыныгъэ иригъэкIуэкIам теухуауэ итха справкэр компьютеркIэ хутрадзэну унафэ ищIу нетIэ щIэкIа Хьэмзэт, зы сыхьэт хуэдиз дэкIауэ къигъэзэжащ, гъунэгъуу щыт тыкуэнхэр зэштегъэу IуэхукIэ къызэхикIухьри.
Хьэбалэ и кабинетым щыщIыхьэжам, ар занщIэу къэуIэбжьащ: IуэхущIапIэ пэшым къыщаузэда Iэнэм (хьэдыгъуэдахэкъэ апхуэдэ къемызэгъ пщIэну?) бгъэдэсу Емынэжьрэ Дэлхьэтрэ мыбы щIэст, къыздикIари-къыздихуари, къыщIэкIуари мыгурыIуэгъуэу.
Уи тIасхъэ куэд зыщIэ цIыхур фIыуэ пхуэлъагъуркъым, уфIэлIыкI пэтми. А щхьэусыгъуэм къыхэкIыу, айтIум зэрахуэзам Хьэмзэт щыгуфIыкIакъым. Ауэ дэнэ укIуэжынт?..
- Къеблэгъэж, къеблэгъэж, Хьэмзэт! - жеIэ Емынэжь, стэчан плIимэжьым аркъэр къригъахъуэурэ. - МащIэрэ дыплъыхъуа нобэ, укъытхуэмыгъуэту!
- Уэлэхьи, кинологыу ди деж щылажьэ Лёшэ делъэIуу, и хьэпщIэу «МухътаркIэ» укъедгъэлъыхъуэжыным дынэсатэмэ.
- Сытыт сызэрыфщIынур? Лэжьыгъэ IуэхукIэ фыкъысхуейуэ арат?
- Лэжьыгъэ фIэкIа ныбжьэгъугъэ Iуэху щыIэкъэ? Уи день рожденэр (студенту щыщыта лъандэрэ ящIэрт) дгъэлъэпIэну Дэлхьэт сэрэ дыкъэкIуащ, гъуэгуанэ кIыхь къызэпытчри.
- Дауэ? А жыхуэфIэм иджыри махуитI иIэщ, - жеIэ Хьэмзэт, фIэмыфI-фIэмыфIыурэ зэныбжьэгъухэм я Iэр иубыдурэ.
- ДощIэ, Хьэмзэт, ауэ уи Iэпкълъэпкъыр нэхъ хуэхьэзыру а махуэ лъапIэм ущысын щхьэкIэ, тренировкэ тIэкIу егъэкIуэкIын хуейщ. Ди щхьэкIи, ди ныбэкIи, ди лъатэкIи дгъэунэхуауэ Дэлхьэт сэрэ абы дыщыгъуазэщ. Кандидатскэ диссертацэ пхуэттхыфынущ, ухуейуэ щытмэ.
- Уэлэхьи, дыхэбгъэзыхьмэ, докторскэри къыпхущIедгъэдзыфынумэ! Псалъэмакъ екIуэкIыр кIыхьыIуэ зэрыхъум гу лъитэри, Емынэжь Iуэхум кIэщIу яужь ихьащ.
- Зы дзакъэгъуэ ди джийм емыхауэ икIи зы ткIуэпс идмыфауэ, уэ дыппоплъэри зыкъом щIауэ дыщысщ, - жеIэ абы, изу фадэ зэрыгъэхъуа стэчан плIимэжьыр я курсэгъуу щытам хуишийуэрэ. - Уи махуэ лъапIэм и саулыкъукIэ дофэ, Хьэмзэт!..
Хьэмзэт фадэр и хьэрэмтэкъым. Езым къыумыгъэщэху закъуэмэ, зэрыжаIэщи, пэгункIэ пхуефэфынут. Москва дэт «Кристалл» заводым щащIа аркъэ къабзэ дыдэр зэрыт птулъкIэ дахэм щыIуплъэм, абы и гурыIупсыр къэжащ, IэфIыкIэм ехъуэпса сабийм ещхьу.
Мыр ерыскъыкIи нэхъуеиншэт: мыхьэмышх иIэтэкъым, Iэнэм къытрагъэувэ псори игъэкIуэщIырт, тепщэчхэр ибзеижу.
Мэ гуакIуэр къапихыу Iэнэм телъ гриль, шашлык, колбаса, мыIэрысэ тхъуэплъхэм и нэр щыхуэзэм, Хьэмзэт и кIэтIийхэр зэрышхащ, и ныбэр къикъуэлъыкIащ, нобэ шэджагъуашхэ зэримыщIар (хузэгуэпри Хьэбалэ игъэхьэщIатэкъым) и гум къэкIыжу.
Апхуэдэ щытыкIэ гугъум ит пэтми:
- Сефэ хъунукъым! - жеIэ Хьэмзэт, къэпщытакIуэ къалэныр и пщэм зэрыдэлъыр зыщимыгъэгъупщэу.
- Дауэ? Уэ пщIэ пхуэдмыщIу щытамэ, мыбы нэс дыкъэмыкIуэу Дэлхьэт сэрэ зы бжьэ дефэфынут икIи IэфIу дышхэфынут.
- Спасибэ. Ауэ сефэфынукъым. Тем более кабинет кIуэцIым сыщIэсу. Ар емыкIущ икIи къемызэгъщ.
- Кабинет кIуэцIым сыщIэсу пIа? - Дэлхьэт ину къэдыхьэшхащ. - Уэлэхьи, пщIэ-умыщIэми, иджы моднэр арамэ! Нэхъапэм коммунист партым щышынэрти, къулыкъущIэхэр щIыпIэ щэхухэм кIуэуэрэ щефэ-щешхэрт. Ди зэманым Iуэхур зэрыщытыр нэгъуэщIущ: администрацэхэм я Iэтащхьэхэри, министрхэри, нэхъыщхьэхэри зыщылажьэ кабинетхэр, «гъыкъ» жиIэу бжэр и кIуэцIымкIэ къыщагъэбыдэжри, ефэ-ешхэу зэхэсщ, я секретархэр я Iэнэзехьэу… Уэлэхьи, сэ апхуэдэ гуп мызэ-мытIэу сахэсамэ… Так что ич, укъэмыскIэу…
Псалъэ гуапэ къыхужызыIэ, гъуэгуанэ кIыхь къызэпачу, езым пщIэ къыхуащIыну къэкIуа щIалэхэр хуэмыгъэщIэхъуу, къыхуашия стэчан плIимэжьыр Хьэмзэт игъэщIеящ, «жьгъумпI» жиIэу.
III
Ефэн имыжагъуэми, Хьэсэн фадэ щIагъуэу хуэхьыртэкъым. Зы бжьэ зэригъакIуэу ар нэжэгужэ, тIу ирифа нэужь - псалъэрей, щым щынэсам и деж - хьэлэл дыдэ къэхъурти, Iуэхур IэплIэ ешэкIыным, ба хуэщIыным хуэкIуэрт, «сыту фIыIуэу услъагъурэ!» жиIэу. Ефэрейхэм къадекIуэкI: «Ты меня ув..важ…жаешь?» псалъэуха зэпышари къыщыжьэдэхуэ щыIэт.
КъэпщытакIуэр иджыпсту апхуэдэ мэсхьэбым зэрихуам гу лъитэри:
- Дауэ зэфIэкIа, Хьэмзэт, къэпщытэныгъэ Iуэхур? - Дэлхьэт щIэупщIащ, Iуэхум зыкIи щымыгъуазэ фэр зытригъауэу. - Справкэ тIэкIуи птхыжа?
- КI… кIэн… кIэнишнэ стхыжа. Тов…товарищ Апшацев, къегъэ… къегъэлъагъут ар мы си ныб…ныбжьэгъухэм.
- И сабийр сымаджэ хъуауэ къаIуэхуати (пцIы иупсырт), машинисткэр мыкIуэжу хъуакъым, - жеIэ Хьэбалэ къэпщытакIуэм жэуап иритыжу. - Хуэм-хуэмурэ сэ тездзэнщ.
- Чо-чот с ним! Тыр…тырамыдзами къе…къе… къегъэлъагъу!
НетIэ зэреплъар я фэкIи, я нэгукIи, я щытыкIэкIи хэIущIыIу ямыщIу, Емынэжьрэ Дэлхьэтрэ справкэр гупсэхуу щIаджыкIащ, лъагъуныгъэ письмо къеджэм хуэдэу.
Къыщиудын хьэзыру здэщытым: «Уэлэхьи, мы справкэр гушыIэ рассказ бэлыхь хъуамэ, журнал цIэрыIуэ гуэрым къытребгъадзэ хъун хуэдэу», - жиIэну Дэлхьэт и Iупэм къэсат. Емынэжьи абы ещхь зыгуэри дыщIигъужыну хуеят…
(КъыкIэлъыкIуэнущ).
