Тхыдэ

ЖызыIэжар Хьэбэз къуажэм (Къэрэшей-Шэрджэс) къыщыхъуа Даур Умар и къуэ Мухьэрбийщ.

Пасэрей адыгэхэм я тхыдэм нобэ нэхъыбэу дызэрыщыгъуазэр грек (алыдж) тхакIуэхэм, гъуэгурыкIуэхэм, къулыкъущIэхэм, сатуущIэхэм къызэранэкIа тхыгъэ кIапэлъапэхэмкIэщ; мыхьэнэшхуэ яIэщ щIы щIагъым къыщагъуэтыж хьэпшыпхэми. А псом къызэраIуэтэжымкIэ, пасэрей адыгэ лъэпкъхэм ящыщ зым - синдкIэ зэджэу щытам - къэралыгъуэ яухуэгъащ. Синдикэ - арат а пасэрей адыгэ къэралыгъуэм зэреджэр. Абы езым и щхьэ унафэ ищIыжу щытащ илъэс 200-м нэблагъэкIэ (ди эрэм и пэкIэ V - IV лIэщIыгъуэхэм); иужьым хуэм-хуэмурэ Боспор къэралыгъуэжьым хэшыпсыхьыжыгъащ.

Адыгэ IуэрыIуатэм хамэ хэгъэгур анэнэпIэсым хуегъадэ. Уэсмэн Тыркур хьэжрэтхэм къазэрыпежьа «IэплIэешэкIым» фIыуэ дыщыгъуазэщ.

Адыгэхэм фIэхъусым мыхьэнэшхуэ ирату къэгъуэгурыкIуащ. Ахэр зэщхьэщыкIырт зрихьэлIа цIыхур зыпэрыт Iуэхум, нэхъыбэрэ «апщий» псалъэр япытт. Иужьрейм къикIыр «кърехъу» мыхьэнэрат, ар къэзыгъэсэбэпри цIыхухъухэм я закъуэт.
Псалъэм папщIэ, унэм, пщIантIэм зы Iуэху гуэр щищIэу зыхуэзам жраIэрт:
ФIэхъус апщий - Хорошим да будет е IуэхуфI ухъу апщий - С добрыми делами (урысхэм «Бог в помощь» жыхуаIэм ещхьщ)
Абы и жэуапрат:
Упсэу апщий, Тхьэм и щIасэ ухъу, еблагъэ - Будь здоровым. Пусть Богу будешь угоден, добро пожаловать.

1952 гъэм и мэкъуауэгъуэ мазэт. Илъэс 12 фIэкIа мыхъуами, Алэкъей Мухьэмэд тегушхуэри, Уэрэдымрэ къафэмкIэ ансамблым кIуат яхыхьэну хуейуэ. А зэманым гупым хэтхэр балигъ защIэт, я ныбжьыр илъэс 25-м къыщыщIидзэу. Дауи къащтат щIалэ цIыкIур ансамблым?! Гупым и балетмейстер Смелянский Леонидт абы и къэфэкIэм еплъар. Игу ирихьагъэнт - къищтащ.

Iэбу Убайдуллахь жиIэжауэ ягъэхъыбарыж. Зыгуэрым щIибл зэпичащ, упщIибл къыуитын папщIэ, - къыжраIащ махуэ гуэрым. КъыщIыхьэну хуит ищIащ. 
- Уэ Алыхьталэм къыббгъэдилъхьа щIэныгъэм срилъыхъуакIуэу сыкъэкIуащ, - жиIащ хьэщIэм. – Уафэм и гугъу къысхуэщI. Абы нэхърэ нэхъ хьэлъэ щыIэ? ЩIылъэм нэхърэ нэхъ ин щыIэ? Мывэм нэхърэ нэхъ быдэр сыт? МафIэм нэхърэ сыт нэхъ пщтыр? Уаем нэхърэ сыт нэхъ щIыIэ? Хым нэхърэ сыт нэхъ бей? Зеиншэм нэхърэ хэт нэхъ къарууншэ? 
 ЛIы Iущым жэуап къритащ: 
- ЦIыху къабзэм пцIы теплъхьэныр уафэм нэхърэ нэхъ хьэлъэщ (гуэныхьу). 

КъызэрытхутамкIэ, БжьахъуэкъуейкIэ зэджэ жылэм (а жылэр дунейм текIыжащ, нэгъуэщI куэдми ещхьу) Шыгъушэ унэцIэ зезыхьэхэр  щыпсэуащ. Ар нобэрей Зеикъуэм (ХьэтIохъущыкъуей Ипщэм) ипщэкIэ дыгъэмыхъуэм исащ, Къэзаныкъуей (Къэзанокъуэ Жэбагъы и жылэ) пэмыжыжьэу.

Мы уэрэдыр зымыщIэ щыIэу къыщIэкIынкъым, и хъыбарри мызэ-мытIэу газетым къытехуащ. Ауэ ар дунейм къытехьа зэрыхъуа щIыкIэр гъэщIэгъуэну зэрыщытар къыхощыж Гъут Iэдэм и гукъэкIыжхэм.

Адыгэ (шэрджэс) лъэпкъыр Кавказым ис адрей лъэпкъхэм я нэхъыжьу жыпIэмэ ущыуэну къыщIэкIынкъым. Абы и щыхьэтщ ди эрэм ипэ къихуэу илъэс минитIкIэ узэIэбэкIыжмэ, Азие ЦIыкIум къэралыгъуэ яIэу иса хьэтхэм дакъызэрытехъукIар. Дуней псом дыкъезыгъэцIыхуа ди хабзэ дахэр, ди нарт эпосыр, ди фащэ екIур, нэгъуэщI куэдри къыщежьэр хьэтхэм я дежщ, абы къегъэлъагъуэ лIэщIыгъуэ кIыхь къызэрыткIуар. Урыс-Кавказ зауэм и зэранкIэ ди лъэпкъыр дуней псом щикъухьа хъуами, хэкужьым къинахэмрэ икIахэмрэ дызэрыщIэу, дызэлъэIэсу дызэдопсэу, дызэрыадыгэр ди напщIэ телъу, абы дрипагэу.

Адыгэхэм я цIыхубзхэр ягъэпщкIуртэкъым, джэгу хыхьэнуми, хьэщIапIэ кIуэнуми, пэрыуэ щыIэтэкъым, я щхьэ хуитт, дэни пщIэ щагъуэтырт. Арат зи ныбжь нэса пщащэ дахэхэр щIэх дыдэ цIэрыIуэ щIэхъури, псэлъыхъур щIакуэдри.