Литературэ

«Талантыр цIыхум къыдалъху» - жаIэ. ПфIэкъабыл ар, хьэмэрэ жыхуэтIэр зэбгъэхъулIэж хъун гуэру уеплърэ, жысIэри, зэгуэр сеупщIат тхакIуэ, усакIуэ Хьэх Сэфарбий. Нэхъыбэу зи гугъу сщIыр тхэн-усэнырт.

Абы къызжиIат а упщIэм и жэуапым теухуауэ «Си хъуреягъкIэ» и тхылъым мыр зэритыр:

«Талантым пэрыуэфын, ар зыубыдын щыIэкъым, жаIэ. Сэ абы къытызохьэ шэч. Адрей псоми хуэдэу, мы дунеижьым зэригъэкIэрахъуэщ талантри. Куэд елъытащ зэманым, щIыпIэм, псэукIэм…

Лъэпкъ щэнхабзэм увыпIэ щхьэхуэ щиубыдыжауэ и гъащIэ гъуэгуанэр ирихьэкIащ Жылэтеж Сэлэдин. Лъэныкъуэ куэдкIэ цIыху зэчиифIэт ар: кинодраматургт, сценаристт, тхакIуэт, усакIуэт, журналистт. Дэтхэнэми хъарзынэу ехъулIэрт. Тхыгъэ купщIафIэ куэд къыхинащ абы литературэм. И къалэмыр балигъхэми сабийхэми яхуигъабзэрт. Абы и IэдакъэщIэкIхэм ящыщ зыщ нобэ фи пащхьэ итлъхьэ тхыгъэри.

***

Хы ФIыцIэм и Iуфэм пщитI щыпсэурт: Тамбий и къуэмрэ Бэлэтокъуэмрэ. Я жылэхэр дапщэ хъуми псори зэхуэдитI зэхуращIыкIауэ щхьэж къылъысыр ихъумэжу псэурт. Ауэрэ Тамбий и къуэм къишащ. КъишагъащIэ щхьэкIэ, жылагъуэхэр щихъумэн хуей зэманти, зы мазэ и пIалъэу хъумакIуэ кIуащ. Тамбий и къуэр ежьэу нысащIэ къишагъащIэр къызэрыщIинар Бэлэтокъуэм щызэхихым, лIыкIуэ хуищIащ нысащIэм:

– Услъагъуну сфIэфIу мыпхуэдэ махуэм сынокIуэ, – жиIэри.

Балъкъэрхэр Кавказ Ищхъэрэм щыщ, зи бзэр тыркубзэ гупым хыхьэ лъэпкъщ. Я нэхъыбэр Къэбэрдей-Балъкъэрым исщ. КъищынэмыщIауэ, абыхэм ящыщхэр щопсэу Къыргъызми, Къэзахъстанми, Тыркуми, Америкэми.

Хабзэ хъуауэ, «Адыгэ псалъэм» и ныбжьэгъуфI, и щIэджыкIакIуэ набдзэгубдзаплъэ, КъБР-м и цIыхубэ егъэджакIуэ ДыщэкI Марие нэщI мазэ лъапIэм къриубыдэу газетеджэхэм захуегъазэ «Хэщхьэж гупсысэхэр» зыфIища и гурылъхэмкIэ. Нобэ фи пащхьэм идолъхьэ апхуэдэ усэхэм я еплIанэ гупыр.

                  Хъуэхъу

Мы нэщI мазэ лъапIэм сынывохъуэхъу

Узыншагъэ быдэ фэ фиIэну,

Гукъыдэжыр абы щIыгъужыну,

Фи сабийхэм я фIы куэд флъагъуну,

Фи Iыхьлыхэм псэм фыхамыхыну,

Фи пщIэм нэхъри ину зиIэтыну,

Iуэтэж
Ланэ лэжьапIэм щIэкIыжащ, сыхьэтих иригъэкъури. ПсынщIэу унэм нэсыжыну хуейт ар а махуэм. ЩIыбым къыщIэкIа иужь, уафэгъуагъуэ макъыр зэхихащ, асыхьэтуи уэшх иным къыщIидзащ. Жыг щIагъым псынщIэу щIэуващ хъыджэбзыр, и машинэм нэсыну хуэмыхъуу.
- Гъатхэм нэпс щIегъэкI, - жиIащ жыг щIагъым къыкIэлъыщIэувам.
- Ы-ы… - къыгурыIуакъым Ланэ.
- Нэщхъеягъуэ гуэр къэхъунущ, аращ апхуэдэу щIыжысIэр.
- Уэшх къешхмэ, ар нэщхъеягъуэ, сытми? – зэгуэпу жиIащ хъыджэбзым.
- НэхъыфIщ апхуэдэу узэригугъэр, ауэ…

Адыгэ усакIуэ, литературовед цIэрыIуэ Къэжэр Хьэмид ХьэтIутIэ и къуэр 1938 гъэм фокIадэм и 15-м Бахъсэн районым хыхьэ Къызбрун къуажэм къыщалъхуащ. 1956 гъэм курыт еджапIэр къиухри, 1957 гъэм КъБКъУ-м Адыгэбзэмрэ литературэмкIэ и къудамэм щIэтIысхьащ. 1962 гъэм еджапIэ нэхъыщхьэм щIэныгъэ щызригъэгъуэта нэужь, аспирантурэм к1уауэ щытащ. 1967 гъэм Тбилиси щыпхигъэкIащ «Традиции и новаторство в кабардинской советской поэзии» кандидат диссертацэр. 1967 гъэм и фокIадэм щегъэжьауэ дыгъэгъазэ хъуху Зеикъуэ курыт школым егъэджакIуэу щылэжьащ.

КъБР-мрэ Адыгэ Республикэмрэ щIыхь зиIэ я артист Иуан Владимир и Iэдакъэ къыщIэкIа тхыгъэхэм ноби щIэупщIэ яIэщ, и уэрэдхэр ягъэзащIэ. 

АдыгэкIэ узэджэ хъунур

Зы хьэщIэщ дисти, зылI и псалъэм къыхэхуэ зэпытт: «Адыгэ! Адыгэ! Адыгэм хуэдэ щыIэ ?!- жиIэурэ.
- Хэт адыгэкIэ узэджэ хъунур?- сеупщIащ, и жьэр щымыувыIэм.
Зы къэбэрдей къытхэсти, абы къыхедзэ:
- Къэбэрдейращ адыгэкIэ узэджэ хъунур!
- Шапсыгъращ адыгэр! – идакъым шапсыгъым.
Абазэхэм жиIащ:
- Абазэхэращ адыгэр!
- Хьэтыкъуейращ адыгэр! – жиIащ хьэтыкъуейм.
Зы нэхъыжь къытхэсти, псоми я псалъэм едэIуа нэужь, мыр жиIащ: 

Сабий тхылъым и тхьэмахуэр къэунэхуауэ щытащ Хэку зауэшхуэм и зэманым – 1943 гъэм. Сабий тхакIуэ Кассиль Лев Москва къыщызэIуихащ япэ тхьэмахуэр. Абы фIищат «Тхылъхэм я махуэхэр» («Книжкины именины»). «Сыту гуапэ уи гупсысэм лъагъуэ щыхишым, ар цIыхубэм зэдай щыхъум деж», - иретхэ абы иужькIэ и блокнотым.